نیما توان پور - دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آب، بخش مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
علی اصغر قائمی - دانشیار بخش مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

گندم از مهم­ترین گیاهان زراعی جهان است و در ایران نیز از گیاهان زراعی استراتژیک محسوب می­شود. استان فارس مقام اول تولید گندم را در ایران دارد. از آن­جایی که اقلیم غالب این استان، گرم و خشک بوده و منابع آب محدود می­باشند، بنابراین شناسایی مناطق مساعد برای کشت دیم و حداکثر بهره­گیری از بارش، می­تواند در کاهش مصرف آب جهت آبیاری، به میزان قابل توجهی موثر باشد. در این مطالعه، عوامل مورفولوژیکی شامل ارتفاع منطقه، شیب، کاربری اراضی و خاک و نیز پارامتر بارش سالانه و فصلی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی، تجزیه و تحلیل شدند. بدین منظور ۱۰ سال (۱۳۸۲ تا ۱۳۹۲) بارش روزانه مربوط به ۲۴ ایستگاه سینوپتیک استان استفاده شد و محاسبات با بهره­گیری از نرم افزار SMADA در دو احتمال ۵۰% و ۷۵% صورت گرفت. نقشه­های طبقات ارتفاعی و شیب با استفاده از نقشه DEM با وضوح ۹۰ متری تهیه شد و نقشه­های مربوط به خاک و کاربری اراضی از سازمان جهاد کشاورزی استان تهیه شد. نتایج نشان دادند که شهرستان­های ممسنی، کازرون، سپیدان و بخش­هایی از شهرستان­های شیراز، اقلید و فیروزآباد از نظر کشت گندم دیم در شرایط مناسبی قرار دارند. اما نواحی شرقی، جنوب شرقی و جنوبی استان شرایط نامساعدی را برای کشت گندم دیم دارند.با توجه به اطلس بدست آمده در این تحقیق، مساحت نواحی مناسب برای کشت دیم، ۱۷۹۶۰۰۰ هکتار (مجموع کلاس­های خیلی­خوب و خوب در احتمال ۷۵%) می­باشد اما بر اساس آمار جهاد کشاورزی استان، میانگین سطح کشت گندم در ۱۳ سال اخیر تنها ۱۱۸۱۰۲ هکتار بوده است که نشان دهنده­ی عدم استفاده بهینه از مناطق مساعد برای کشت دیم می­باشد. هم­چنین در این مطالعه با استفاده از تاریخ آغاز بارندگی و در نظر گرفتن دمای مطلوب جوانه­زنی، تاریخ کاشت مناسب برای هر منطقه تعیین شد.

تاریخ کاشت, توزیع بارش, خاک, شیب, طبقات ارتفاعی