سیدحسین حسینی سیر - مربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

پنجره یکی از عناصر مهم معماری ایرانی اسلامی است که از آغاز تاکنون به شکل ها و با کارکردها و نام های گوناگون وجود داشته است. در واقع می توان چنین بیان کرد که علت وجودی پنجره در معماری ایرانی به ویژه پس از اسلام، جنبه های اعتقادی، اجتماعی و فیزیکی آن است. عملکرد پنجره در این دوره، از وجه کالبدی صرف که نقش تامین نور و تهویه را بر عهده داشته، فراتر رفته و تامین کننده دین (دیدن بدون دیده شدن) و عامل پیوند درون و برون به شمار رفته است. اینجاست که پنجره از یک عنصر معماری صرف تبدیل به یک عنصر منظرین می گردد (کاتب و عادلوند، ۱۳۷۷، ص ۱۷) یکی از عناصری که در معماری اسلامی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد، شبکه های ریز چوبی مقابل پنجره ها است. با استفاده از این شبکه ها می شود دید بدون اینک بیینده دیده شود. فرهنگ اسلامی این شبکه ها را با خود به اسپانیا آورده و از آنجا به آمریکای جنوبی برد. ا سلام این نوع از حجاب را به شرق هم برد و در هندوستان نمونه های سنگی آن بسیار دیده می شود. (وافی، ۱۳۷۷، ص ۱۲۴) شبکه های پنجره که از دوره صفوی متداول شدند، نقش مهمی در بناهای این دوره ایفا می کنند. شبکه ها علاوه بر تنظیم نور و دید، نقش تزئین را به صورت های مختلفی دارند که مهمترین آنها نقوش هندسی است. چنجره در دوره صفوی از یک عنصر صرف معاری به یک پدیده تزئینی تبدیل می شود که ریشه در گرایشات عموم به فرهنگ اسلامی و اعتقادات دارد (همان، ص ۱۴۲).