امیرحسین همتی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران

کشف­المجوب پس از کتاب شرح تعرف، قدیم­ترین و در عین­حال نخستین اثر مستقل است که در تصوف و عرفان اسلامی به زبان فارسی نگاشته شده است. این اثر به­رغم آن­که در حوزه مباحث عرفان اسلامی، کتابی به­شمار می­آید که شرح یا ترجمه آثار پیش از خود نیست اما در محتوا و مضمون، تاثیر­پذیر از منابع پیشین بوده است. هجویری در نگارش این کتاب، ضمن بهره­مندی از افکار و اندیشه­های مشایخ متقدم یا معاصر، به منابع موجود و مباحث مندرج در آن­ها نیز نظر داشته است. یکی از این تاثیرپذیری­ها، اخذ و اقتباسی است که او درخصوص مساله «آگاهی یا عدم آگاهی ولی از مقام ولایت خویش» به­عمل آورده است. با وجود آن­که مولف کشف­المحجوب، در باب موضوع مورد اشاره، مستقیما از آرا و عقاید مشایخ متقدم متاثر بوده است و به ذکر مجدد همان مطالب پرداخته اما در ذکر نام «ابوبکر بن فورک اصفهانی» به­عنوان سرشناس ترین شخصیت عرفانی اواخر قرن چهارم هجری که بر عدم اطلاع ولی از ولایت خویش نظر داشته، برخلاف پیشینیان عمل کرده است. در این مقاله سعی بر آن است ضمن بررسی موضوع، دلایل مترتب بر این اختلاف، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

عرفان و تصوف, ولایت, ابوبکر بن فورک, ابواسحاق اسفراینی, ابوعلی دقاق