نجمه دری - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
ناصر نیکوبخت - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
فرامرز میرزایی - استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
فیروز اسعد - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس

در شعر فارسی و عربی اعم از کلاسیک و نو کاربرد علوم بلاغی برای ابلاغ مفاهیم و معانی مورد نظر شاعر بسیار ملموس و محسوس است؛ زیرا آنچه باعث ادبیت و شعریت یک متن می شود، بیشتر جنبه های بلاغی متن است. نیما و نازک الملائکه به عنوان بنیانگذاران شعر آزاد در ادب فارسی و عربی، از عناصر بلاغی برای برجسته سازی مضمون و تاثیرگذاری بیشتر بهره برده اند. این دو شاعر گاهی به مناسبت، در اشعار خود از در پند و اندرز درآمده اند و مردم روزگار خود را در پاره ای مسائل نصیحت کرده اند. این مقاله به چگونگی کاربست علم معانی در ایجاد مضمون پند و اندرز می پردازد و اشعار این دو شاعر را به روش توصیفی تحلیلی در حوزه کاربرد بلاغت و در مضمون اندرز مطالعه کر ده است. از مهم ترین عناصر بلاغی موثر در بیان مضامین اجتماعی پند و اندرز، عناصر علم معانی است؛ از جمله: توجه به جملات انشائی، جملات خبری، احوال مسندالیه، احوال مسند و اطناب. در این پژوهش، دریافتیم که هر دو از مسندالیه عام و برجسته سازی مسند برای بیان غرض پند و اندرز استفاده کرده اند. در باب مخاطب نیز آنچه بیشتر مورد نظر آن هاست، بیان گزاره خبری است که مخاطب باید آن را دریابد و نه انتخاب نوع مخاطب یا انواع خطاب... . البته در کاربرد عناصر بلاغی بین این دو شاعر تفاوت هایی وجود دارد؛ برای مثال: اطناب در شعر نیما با تکرار مفهوم جملات و با آوردن تمثیل و استعاره شکل می گیرد، اما در شعر نازک الملائکه با تکرار فعل امر و نهی همراه است.

بلاغت, علم معانی, پند و اندرز, نیما یوشیج, نازک الملائکه