شیرزاد طایفی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی
نعمت اله ایران زاده - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.
عنایت اله دارائی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

صادق هدایت، رمان «حاجی آقا» (۱۳۲۴) را بر پایه رویدادهای تاریخی سیاسی اواخر حکومت رضاشاه و اوایل حکومت محمدرضاشاه، به فاصله زمانی اندکی نسبت به آن ها نوشته است. برای اینکه بدانیم این رمان با تاثیرپذیری از کدام گفتمان یا گفتمان های سیاسی نوشته شده است، با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی (بر پایه اندیشه های روث وداک، جیمز پل جی و نورمن فرکلاف)، آن را بررسی کرده ایم و دیدگاه نویسنده اش را نسبت به گفتمان های سیاسی آن دوره کاویده ایم. می توان این رمان را از نظر سیاسی، اثری فراگفتمانی، غیرگفتمانی یا غیرایدئولوژیک دانست که در آن، همه گفتمان های سیاسی، مانند حکومت پادشاهی، ناسیونالیسم، فاشیسم، مدرنیسم، غرب گرایی، سکولاریسم، سنت گرایی، دین گرایی، چپ گرایی (مارکسیسم و کمونیسم)، لیبرالیسم، دموکراسی و مشروطه خواهی و غیره مورد نقد و خشم نویسنده واقع گردیده است. ایدئولوژی های سیاسی برای تامین منافع طرفداران و مبلغان آن ها به کار گرفته می شوند. هدایت، دگرگونی های تاریخی و سیاسی فراوانی را از دوره مشروطه تا روی کار آمدن رضاشاه و محمدرضاشاه، از سر گذرانده است و رنگارنگی و گونه گونی سیاستمداران، حاکمان و سودجویان را دیده است. او این رویدادها را با طنزی خشمناک درآمیخته، رمانی سیاسی پدید آورده است. بدون آگاهی از رویدادها و جریان های سیاسی دوره نویسنده و گرایش های سیاسی او، شناخت درستی از رمان به دست نمی آید.

صادق هدایت, حاجی آقا, گفتمان سیاسی, تحلیل گفتمان انتقادی, رمان سیاسی