ساره عبداللهی - دانشجوی دکتری گروه زبان شناسی دانشگاه الزهرا
فریده حق بین - دانشیار گروه زبان شناسی دانشگاه الزهرا
مسعود قیومی - استادیار گروه زبان شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

دستورنقش­نمای واژگانی یکی از دستور­های زایشی غیرگشتاری است که  امروزه مبنای تحلیل و تهیه دادگان درختی در زبان­شناسی رایانشی  قرار­گرفته است. از جمله ویژگی­های این دستور آن است که در آن به­جای تبدیل یک ساخت زیرین با کمک گشتار به روساخت، تنها یک ساخت ظاهری درنظر گرفته می­شود و ازاین رو، این دستور به وجود گشتار قائل نیست. مهم­ترین ویژگی این دستور این است که در آن چند سطح به­طور موازی برای نمایش اطلاعات زبان­شناختی وجود دارد. دو سطح اصلی در این دستور عبارت اند از سطح ساخت سازه­ای که ساختار سلسله­مراتبی عناصر جمله را به­صورت درخت سازه­ای نشان می­دهد و سطح نقش­نما که روابط دستوری و اطلاعات انتزاعی مربوط به معنی را در قالب یک ماتریس نمایش می­دهد. علاوه بر این دو سطح عمده، سطوح دیگری شامل سطح ساخت موضوعی، سطح ساخت معنایی و سطح ساخت اطلاعی نیز وجود دارند. در مقاله حاضر، سطوح دستور نقش­نمای واژگانی با تمرکز ویژه بر سطح نقش­نما در برخی ساخت­های زبان فارسی شامل جملات ساده و مرکب، بند متممی، ساخت­های ملکی، مبتدایی و تمییز مورد بررسی قرار می­گیرد. نتیجه به دست آمده بیانگر آن است که دستور نقش­نمای واژگانی به­خصوص درسطح نقش­نما توانایی توصیف ویژگی­ها و تبیین پدیده­های زبان­شناختی موجود در زبان فارسی از جمله غیرپایگانی بودن زبان فارسی و فرایند مجهول و مبتداسازی را دارد. همچنین، در این جستار مشخص گردید در زبان فارسی با توجه به مدل لودروپ[۱] (۲۰۱۱)، ده نقش دستوری قابل ارائه است که به دو دسته موضوع-غیر موضوع از طرفی و گفتمانی-غیرگفتمانی از طرف دیگر تقسیم می­شوند. [۱]. Lodrup

دستور نقش نمای واژگانی, سطوح موازی, سطح ساخت سازه ای, سطح نقش نما, نقش های دستوری