غلامعباس صیاد
مجید افیونی
سید فرهاد موسوی

مشکلات مربوط به آلودگی خاک و منابع آب زیرزمینی به وسیله فلزات سنگین در دهه اخیر افزایش یافته است. یکی از مسایلی که اخیرا جلب توجه کرده است، امکان آبشویی فلزات سنگین از طریق مسیرهای جریان ترجیحی و اسیدهای آلی محلول در خاک می باشد. به همین دلیل نقش پوشش گیاهی از طریق تاثیر فیزیکی و شیمیایی ریشه (به خاطرایجاد خلل و فرج در خاک و ترشح اسیدهای آلی) و در نتیجه ایجاد جریان ترجیحی می تواند مهم باشد. مطالعه حاضر به منظور بررسی امکان حرکت برخی فلزات سنگین در یک خاک آهکی و در حضور گیاه (گلرنگ) انجام شد. آزمایش با استفاده از ۱۲ ستون (با قطر ۵/۲۲ سانتی متر و ارتفاع ۵۰ سانتی متر) دست نخورده خاک (Typic haplocalcids) و در گلخانه صورت گرفت. به ده سانتی متری بالایی خاک نیمی از ستون ها، به عنوان تیمارآلوده، ۵/۱۹کیلوگرم در هکتار کادمیم،۷۵۰ کیلوگرم در هکتار مس،۱۵۰ کیلوگرم در هکتار سرب و۱۴۰۰ کیلوگرم در هکتار روی اضافه گشته و به خوبی مخلوط گشت. پس از دو هفته، در نیمی از ستون های تیمار های آلوده و غیرآلوده، گلرنگ (رقم کوسه) با تراکم ۲۰ بذر در متر مربع کشت شد. پس از برداشت گیا هان، میزان محلول و قابل عصاره گیری با DTPA فلزات در مقطع های ۱۰سانتی متری ستون های خاک تعیین گردید. میزان غلظت فلزات در زهکش خروجی از ستون ها در طول فصل کشت نیز اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد در عمق های بیشتر از عمق اختلاط، میانگین غلظت کادمیم، مس و روی قابل عصاره گیری با DTPA در تیمار آلوده کشت شده به ترتیب ۳/۳،  ۵/۱ و ۵/۱ برابر تیمار آلوده آیش افزایش (معنی دار در سطح ۵ درصد) یافت. غلظت محلول کادمیم، مس و روی نیز در تیمار کشت شده در مقایسه با آیش به ترتیب ۴/۲، ۲/۱ و ۱/۱ برابر افزایش داشت. غلظت سرب تفاوت معنی داری در دو تیمارآلوده کشت شده و آیش نداشت. میزان جذب فلزات به وسیله گلرنگ نیز افزایش یافت که بیشترین افزایش مربوط به کادمیم و روی و کمترین مربوط به سرب بود. میزان غلظت کادمیم، مس، سرب و روی در زهکش خروجی ستون های آلوده کشت شده در مقایسه با ستون های غیرآلوده کشت شده به ترتیب ۳۲، ۵/۲، ۶ و ۷/۲ برابر افزایش داشت. به عنوان نتیجه گیری کلی می توان گفت اگرچه با افزایش غلظت فلزات در سطح خاک، میزان جذب گلرنگ افزایش یافت ولی حضور گلرنگ باعث افزایش غلظت محلول و نیز حرکت فلزات مورد مطالعه در خاک گردید. ترتیب عناصر برحسب سرعت حرکت در خاک به صورت Cd>Zn>Cu>Pb بود.

Safflower, Heavy metals, Contaminant transport, Undisturbed soil columns., گلرنگ، فلزات سنگین، انتقال املاح، ستون های دست نخورده