ابوالفضل شاه آبادی - استاد گروه اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا
حمید کردبچه - دانشیار گروه اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا(س)
هانیه شاهسوندی - دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد علوم اقتصادی دانشگاه الزهرا(س)

امروزه اقتصاد زیرزمینی برای بسیاری از اقتصادهای جهان(به­ویژه کشورهای درحال­توسعه) به یک مسئله اجتناب ناپذیر تبدیل شده است. این موضوع تاثیر قابل توجهی بر متغیرهای کلان اقتصادی می­گذارد و سبب تحریف شاخص­های رسمی اقتصاد می­شود. بنابراین نیاز به برآورد این پدیده علی­رغم دشوار بودن آن جهت سیاست­گذاری­های صحیح اقتصادی ضرورت می­یابد. لذا هدف مطالعه حاضر برآورد اندازه اقتصاد زیرزمینی کشورهای منتخب درحال­توسعه دارای فراونی منابع طبیعی طی دوره زمانی ۲۰۰۴-۲۰۱۵ با استفاده از رویکرد علل چندگانه- آثار چندگانه(MIMIC) و نرم­افزار لیزرل است. نتایج تخمین اقتصاد زیرزمینی نشان می­دهد اندازه اقتصاد زیرزمینی در کشورهای منتخب درحال­توسعه دارای فراونی منابع طبیعی طی دوره مورد بررسی همراه با نوساناتی بوده اما در مجموع این روند افزایشی است. میانگین اندازه اقتصاد زیرزمینی طی دوره ۱۲ ساله ۷۲/۲۶% تولید ناخالص داخلی بوده است. همچنین نتایج برآورد بیانگر آن است که بیکاری، وفور منابع طبیعی، آزادی اقتصادی، شاخص باز بودن اقتصادی، جریان ورودی سرمایه­گذاری مستقیم خارجی و درآمد سرانه از جمله عوامل موثر بر اندازه اقتصاد زیرزمینی کشورهای منتخب درحال توسعه هستند. در این میان نرخ بیکاری بیش­ترین اثر مثبت و شاخص باز بودن اقتصادی بیش­ترین اثر منفی را بر اقتصاد زیرزمینی دارند. این در حالی است که نرخ تورم، بار مالیات مستقیم، نرخ بهره واقعی اثر معنی­داری در پیدایش این پدیده در کشورهای فوق­الذکر ندارند. همچنین از بین دو متغیر آثار اقتصاد رسمی و تقاضای پول در گردش بیش­ترین تاثیر اقتصاد زیرزمینی بر بازار محصول(اقتصاد رسمی) است. این اثر در کشورهای منتخب درحال توسعه دارای فراوانی منابع طبیعی، منفی و معنی­دار است.

اقتصاد زیرزمینی, روش علل چندگانه- آثار چندگانه, کشورهای درحال­توسعه طبقه ­بندیJEL: E۲۶, O۱۷, H۲۶, C۶۷, N۳۵