محمدابراهیم خلیفه شوشتری - استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی
رقیه خرمی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی

نسخه شرح المفصل کاشی به زبان عربی برجای مانده از قرن ۷ و ۸ هجری است که نویسنده در آن با نثری روان و به گونه­ای علمی و دقیق به شرح کتاب المفصل زمخشری پرداخته است. این نسخه سرشار از نقل­قول­ها و نظرات بزرگان نحو است، اما نویسنده تنها به ذکر نظرات ایشان اکتفا نکرده، بلکه در موارد بسیاری با تکیه بر استدلال­های سماعی و قیاسی به اظهارنظر می­پردازد. این نویسنده ایرانی مسلط به زبان عربی از منابع سماع همچون قرآن، حدیث، شعر و مثل بسیار بهره برده است که این امر نشانگر جایگاه علمی والای اوست. او در اکثر موارد با زمخشری هم­عقیده است و در اثبات نظرات زمخشری از شیوه­ای روشن و به دور از اصطلاحات پیچیده منطقی بهره برده است، اما در موارد اندکی که با زمخشری اختلاف نظر دارد، با عباراتی متواضعانه و مودبانه بر نظرات وی ایراد می­گیرد. می­توان با بررسی موضع­گیری­های کاشی دریافت که پیرو مکتب بصره بوده است. این جستار به معرفی نسخه مذکور و مولف آن، بررسی سبک نویسندگی و گرایش نحوی مولف و استدلال­های به­کار رفته می­پردازد.

نسخه خطی, نحو, شرح المفصل, عبدالعزیز کاشی, زمخشری