طیبه کیانی - Assistant prof. in geomorphology, Kharazmi University, Tehran, Iran .
محسن پوربشیر هیر - M.A Science in Geomorphology, Kharazmi University Tehran, Iran.

رودخانه ها و آبراهه ها سیستمی کاملا پویا بوده و الگوی مورفولوژیک آن ها به طور پیوسته در طول زمان تغییر می کند که گاهی اوقات، فرسایش کناره ای و آسیب رسانی به تاسیسات ساحلی و جابجایی مرز را به دنبال دارند. ازاین رو بررسی رفتار هیدرولوژیکی آن باید همواره مورد توجه باشد. ایران دارای چندین رودخانه مرزی با همسایگان خود است که مطالعه آن ها از رویکرد تغییر بستر باید همواره موردتوجه باشد. در این تحقیق رودخانه مرزی بالهارود که ۶۲ کیلومتر از مرز ایران با جمهوری آذربایجان در استان اردبیل را تشکیل می دهد با رویکرد تغییر بستر از طریق مطالعه شاخص های هیدرومورفولوژی ضریب سینوسیته، شعاع خمش و زاویه مرکزی برای بازه زمانی ۱۳۳۴ و ۱۳۹۵ به ترتیب با استفاده از نقشه پروتکل ۲۵۰۰۰/۱ و تصاویر ماهواره ای ETM مطالعه گردید و شاخص های مذکور در نرم افزار اتوکد و Arc map محاسبه شد. نتایج نشان می دهد که الگوی پیچان رودی بالهارود در طی بازه زمانی ۶۱ ساله شدیدتر شده و میزان تغییرات بستر رودخانه بسیار بالا بوده است به طوری که فقط در مورد شاخص ضریب خمیدگی تعداد خم های رودخانه از ۵۹۱ خم در سال ۱۳۳۴ به ۸۵۷ عدد در سال ۱۳۹۵ رسیده که بیانگر تغییر شدید مورفولوژی رودخانه است. مقادیر شعاع خمیدگی در کل بازه، موید وجود قوس های تقریبا مشابه در می باشد. این شاخص برای سال ۱۳۳۴ نشان دهنده حالت پیچان رودی تر بخش پایاب نسبت به سراب و برعکس این حالت برای سال ۱۳۹۵ است؛ که می تواند به دلیل تغییر شرایط اقلیمی و تکتونیکی باشد. همچنین مجموع عواملی مانند: دخالت های انسانی، ماهیت خشکی اقلیم، پوشش گیاهی، بافت سست، در روند تغییر بستر دخیل هستند به طوری که بیشتر تغییرات در محدوده مناطق مسکونی با پوشش گیاهی ضعیف تر رخ داده است که انجام اقدامات حفاظتی ازجمله تثبیت سواحل و افزایش پوشش گیاهی و شناخت موانع دست اندازی به حریم رودخانه از اهمیت زیادی برخوردار است.

the Sinuosity coefficient, central angle, base change of the river, Balharood river, GIS., ضریب خمیدگی, زاویه مرکزی, تغییر بستر رودخانه, بالهارود, GIS