نسرین علی پور - گروه برنامه ریزی درسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران
داریوش نوروزی - گروه تکنولوژی آموزشی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
محمد نوریان - گروه برنامه ریزی درسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

پیشینه و اهداف:هدف از این تحقیق، مطالعه نظام­مند خصوصیات یک محیط یادگیری الکترونیکی است که در فرایند یاددهی- یادگیری در برنامه درسی  و اجرای عملی آن، از تمام جوانب مورد توجه قرار می­گیرد. منظور از محیط یادگیری، فضایی است که در آن مهم­ترین جنبه­های فعالیت­های آموزشی و تعامل یادگیرنده با مدرس انجام می­شود. این محیط متاثر از فرهنگ، سنت، تکنولوژی و غنا در طراحی و ساخت است. محیط یادگیری می ­تواند به یک رویکرد آموزشی، زمینه فرهنگی یا محیط فیزیکی اشاره کند که در آن تدریس و یادگیری رخ می­دهد. آموزش الکترونیکی عبارت است از رویکردی خلاقانه برای انتقال بینش­ها، مهارت­ها و اطلاعاتی که به­منظور خاص طراحی شده، فراگیر محور، تعاملی، انعطاف­پذیر و قابل گسترش و نوآورانه بوده و با استفاده از دستاوردهای فناوری دیجیتالی تولید و از طریق زیرساخت های شبکه و اینترنت انتقال می­یابند. روش ها : رویکرد پژوهش از نوع کیفی با استفاده از تحلیل محتوا می­باشد. برای دست­یابی به تبیین فوق از روش سنتزپژوهی استفاده گردید. برای یافتن ویژگی­ها و مولفه­های محیط یادگیری، پژوهش­های اخیر با روشی نظام مند انتخاب، واکاوی محتوایی، غربالگری و دسته­بندی شده­اند. جامعه مورد مطالعه، تحقیقات انجام شده از پژوهش­های سال­های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ است که  طی واکاوی محتوایی دسته­بندی و غربالگری انجام گرفته و در حدود۹۷  پژوهش، که واجد شرایط و معیارهای مد نظر بودند به­صورت هدفمند انتخاب گردید. ابتدا با تحلیل­های انجام شده، کد گذاری و طبقه بندی صورت گرفت و الگوها، پایه­های نظری و مضامین اصلی استخراج شدند. برای تحلیل داده­ها به روش کدگذاری باز و محوری، از نرم افزار Nvivo-۸ استفاده شد. یافته ها:با استفاده از تحلیل محتوا، ۲۹ زیر­طبقه  شناسایی گردید و مولفه­های محیط یادگیری الکترونیکی که با استفاده از تحلیل محتوا، در ۷ بعد استخراج شدند، عبارتند از: یادگیرنده، معلم، رویکردهای برنامه درسی، فرایند یاددهی- یادگیری، محتوای آموزش، فیزیک محیط یادگیری الکترونیکی و ارزشیابی. برای بررسی روایی و پایایی کد گذاری، از قابلیت اعتماد که دربرگیرنده چهار معیار باورپذیری( میزان باورداشتن به یافته­های تحقیق )، اطمینان پذیری( توانایی شناسایی جایی که داده­های یک مطالعه معین از آن آمده) تاییدپذیری( یافته­ها عملا و واقعا مبتنی بر داده­ها هستند )و  انتقال­پذیری(نتایج یک مطالعه کیفی می­تواند به یک محیط متفاوت دیگر نیز منتقل شود ) هستند، استفاده گردید. نتیجه گیری: با طبقه­بندی زیر مولفه­ها، مولفه­های اصلی استخراج شده والگوی مفهومی طراحی شد. بعد یادگیرنده در ۶ زیر طبقه، شامل ویژگی­های فردی یادگیرنده، ملاحظات فرهنگی، رابطه یادگیرندگان با هم، رابطه یادگیرنده و معلم، پیش دانسته­های یادگیرنده، تعامل یادگیرنده با فیزیک محیط و بعد رویکردهای برنامه درسی در ۵ زیر طبقه شامل فرایند یادگیرنده محور، رویکرد اجتماعی آموزش، رویکرد رفتاری، رویکرد سازنده گرا، رویکرد ساختن گرایانه و بعد معلم در ۴ زیر طبقه شامل صلاحیت معلم، رابطه تعاملی با یادگیرنده، تجربیات معلم، رابطه معلم با اولیای مدرسه و بعد فرایند یاددهی- یادگیری در ۴ زیر طبقه شامل سبک­های تدریس و یادگیری، برنامه­ریزی درسی، راهبردهای یادگیری مشارکتی، انگیزش یادگیرنده، بعد محتوای آموزش در ۲ زیر طبقه شامل انتخاب محتوا، مواد و رسانه­های کمک آموزشی و  بعد فیزیک محیط یادگیری در۴ زیر طبقه شامل محیط فیزیکی، چیدمان محیط، نور- مکان- صدا، ایمنی در محیط یادگیری و بعد ارزشیابی در ۴ زیر طبقه شامل خودارزیابی، تکالیف درسی، مشاهده معلم، معیار­ها در ارزشیابی، به­دست آمده است. با وجود تلاش­های زیاد در جهت رسیدن به اهداف برنامه درسی ملی، طراحی ویژه­ای برای محیط یادگیری الکترونیکی صورت نمی­گیرد، لذا با توجه به الگوی طرح شده در این پژوهش می­توان مولفه­های الگو را در نظر گرفته و محیط یادگیری الکترونیکی را با توجه به رویکرد برنامه درسی مورد نظر، طراحی کرد.

محیط یادگیری الکترونیکی, محیط یادگیری مجازی, طراحی الگوی محیط یادگیری الکترونیکی