رسول ظرافت - مسئول نهاد رهبری در دانشگاه صنعتی اراک
علی اله بداشتی - هیات علمی دانشگاه قم

چکیده: تاویل یکی از مباحث مهم علوم قرآن و علم کلام است که در فهم قرآن و روایات به ویژه برخی آیات مربوط به اسما و صفات، نقش کلیدی و کاربردی دارد. یکی از محورهای اصلی تاویل، مرتبط با صفات خبریه خدواند در آیات متشابه است که معنای ظاهری این صفات با تنزیه خداوند سازگار نیست و تاویل آن با ارجاع به آیات محکم امری ضروری است و عدم پذیرش آن افتادن در دام تشبیه و تجسیم است. از صدر اسلام، مذاهب اسلامی و دانشمندان مسلمان، در رابطه با تاویل متون مقدس، آرای مختلف داشته اند. اولین اختلاف در مورد ماهیت و چیستی تاویل است. نوشتار پیش رو به روش توصیفی تحلیلی سه نظریه اصلی پیرامون ماهیت تاویل یعنی «مفاهیم»، «عینیت مصداقی» و «عینیت تکوینی» را، مورد واکاوی و ارزیابی قرار می دهد و «حقیقت مشککه» بودن ماهیت تاویل را به عنوان نظری جدید نتیجه می گیرد. «حقیقت مشککه» در قالب سه مرحله که جامع همه ی نظرات است، تبیین می شود. مرحله اول آن حدوسط ظاهر و باطن است، مرحله دوم با باطن قرآن مترادف است و مرحله نهایی، تاویل واقعی و حقیقی است که مطابق با نظر علامه است. این پژوهش پس از مقدمه و پیشینه تاریخی تاویل، به معنای لغوی و اصطلاحی تاویل، و قلمروی تاویل می پردازد؛ و در ادامه ماهیت تاویل را موردبررسی قرار داده و نتیجه گیری می نماید.

کلیدواژه : قرآن, تفسیر, تاویل, ماهیت تاویل, حقیقت مشککه, علامه طباطبایی.&rlm