اباست پور محمد - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مراغه
صادق پلنگی تمای - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه ازاد اسلامی واحد مراغه
اکبر بشیری - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مراغه
کاظم محبیان - کارشناسی ارشد دانشگاه ازاد اسلامی واحد قم

هر چند ظاهر اصطلاح حق کسب، پیشه و تجارت دلالت بر تفکیک سه مفهوم دارد، ولی واقعیت بر خلاف این ظهور است. ماهیت و اوصاف اصلی حق در همه موارد یکسان است. بنابراین حق کسب یا حق پیشه و تجارت در واقع اقسام یک مفهوم هستند. اما سئوال اصلی در این مقاله این است: آیا حق کسب، پیشه و تجارت با حق سرقفلی تفاوت دارد یا خیر؟ دارای چه وجه تشابهی هستند. آیا این دو مفهومماهیتی مجزا از هم دارند، پاسخ به این سئوال نه تنها از نظر تئوری، بلکه از بعد عملی دارای آثار فراوانی است. طبق قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۵۶ در صورتی که فرضا مستاجر مرتکب تعدی و تفریط شود یا بدون داشتن حق انتقال به غیر، ملک را به دیگری اجاره بدهد یا شغل خود را تغییر دهد، حق کسب و پیشه یا تجارت او به صورت کلی یا جزئی از بین می رود. در جامعه ما سرقفلی، حق کسب و پیشه یا تجارت، گاه به یک معنی به کار رفته و گاه از هم تفکیک شده اند.سرقفلی وجهی است که مالک در ابتدای اجاره و جدایی از مال الاجاره از مستاجر می گیرد تا محل را به وی اجاره داده و واگذار کند. در حالی که حق کسب و پیشه یا تجارت حقی است که به طور تدریجی و به مرور زمان برای مستاجر به وجود می آید. این مقاله با طرح دیدگاه های مختلف به تبیین مفهوم و ماهیت حق سرقفلی به عنوان یک حق و امتیاز توسط مستاجر به مالک یا مستاجر قبلی پرداخت می شود و رویکردی تحلیلی از مقایسه حق سرقفلی و حق کسب یا پیشه یا تجارت و بیان جهات اشتراک و افتراق آنها بحث می کند.حال اگر مستاجر در ابتدا (به هنگام انعقاد عقد اجاره ملک تجاری)، مبلغی را به عنوان سرقفلی پرداخت نموده باشد، آیا این حق مستاجر هم از بین خواهد رفت یا نه؟ پاسخ به این سئوال مزبور مستلزم تعیین ماهیت این دو مفهوم حق کسب و پیشه یا تجارت و سرقفلی می باشد. آنچه در اثر تخلف مستاجر از بین می رود حق سرقفلی است یا حق کسب، پیشه و تجارت؛ تحقیق پیش رو با توصیفو تحلیل سرقفلی برخی از ابهامات فقهی، حقوقی و قانونی این مساله را روشن کرده، و نظر خود را در اختیار قرار می دهد

حق کسب و پیشه و تجارت، سرقفلی، تخلیه، قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۵۶ و ۱۳۷۶