محمد امین احسانی اصطهباناتی - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، مدرس مرکز آموزش عالی، استهبان، ایران

در این مقاله ارزش ها، کنش ها، مهارت ها، سوگیری و کنترل های اجتماعی اشخاص در خسرو و شیرین نظامی گنجوی نقد و بررسی شده است. سوال اصلی این است که شخصیت های اصلی داستان در منظومه خسرو و شیرین نظامی، از منظرهای گوناگون جامعه شناختی، چگونه هستند. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و داده ها با استفاده از شیوه تحلیل محتوا به روش کتابخانه ای، بررسی و تجزیه و تحلیل شده است. نتایج این پژوهش، نشان می دهد که در خسرو و شیرین نظامی بزرگمنشی، فرهیختگی و اعتماد به نفس، موهبتی است که فضای آزاد اجتماعی و نگرش واقعبینانه جامعه به زن، در اختیار دختران و زنان منظومه خسرو و شیرین قرار داده است تا با بهرهگیری از آن بر قلمرو روح و جسم و سرنوشتشان حاکم باشند و خود را مقهور و مغلوب هیچ مردی ندانند. از منظر کنترل های اجتماعی، خسرو در اوج درگیری های داخلی و وضع آشفته کشورش مصالح جامعه را نادیده میگیرد و خواستههای نفسانی او را بر میانگیزد که در پی شیرین روانه گردد، اما به دروغ وانمود می کند که به شکار میرود. علاقه خسرو نیز در رفتار اجتماعی خویش با شیرین از بابت زیادهخواهی پادشاهانه و انحصارطلبی اوست؛ زیرا مایل است هرچه خوبی و زیبایی در دنیاست از آن او باشد.

نظامی گنجوی, خسرو و شیرین, شخصیت, نقد جامعه شناختی