محمد رحمانی - استادیار گروه علوم محیط زیست، دانشکده علوم دریایی و محیطی دانشگاه مازندران
ساره ملاآقاجانزاده - دانش آموخته دکتری علوم آبخیز دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

سابقه و هدف: تعیین کاربری اراضی و الگوی فضایی آن در مقیاس حوضه آبخیز و ارزیابی اثر آن بر کیفیت آب سطحی برای دستیابی به بینشی بهتر در استراتژی های مدیریتی ضروری است. با توجه به مزیت ها و قابلیتهای داده های ماهواره ای، این تکنولوژی می تواند در شناسایی و کشف تغییرات کاربری اراضی و تاثیرات آن بر کیفیت آبهای سطحی بسیار مفید باشد. از آنجایی که تغییر کاربری اراضی در حوضه آبخیز هراز، مشکلات بوم شناختی و زیست محیطی متعددی را برای رودخانه هراز به عنوان منبع پذیرنده پساب صنایع، زهاب های ناشی از فعالیت های کشاورزی و فاضلاب های شهری و روستایی به وجود آورده است، در این راستا، اثر کاربری اراضی بر کیفیت آب رودخانه هراز مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روش ها: در این تحقیق از تصاویر ماهواره ای لندست سنجده TM سال ۱۹۹۲، ETM سال ۲۰۰۲ و IRS و ASTER ۲۰۱۵ استفاده گردید و پس از انجام اقدامات مورد نیاز در مرحله پیش پردازش، با طبقه بندی نظارت شده، نقشه آشکارسازی تغییرات تهیه گشت. داده های ثبت شده ده متغیر کیفیت آب در ایستگاه های پنجاب، رزن، چلاو و کره سنگ در دوره ۲۳ ساله مورد بررسی قرار گرفت تا روند کلی کیفیت آب در رودخانه هراز تعیین گردد. با توجه به ساختار پایگاه داده های جمع آوری شده در سه مقطع زمانی سالهای ۱۹۹۲)، ۲۰۰۲ و (۲۰۱۵، بررسی ارتباط بین شاخص های کاربری اراضی و متغیرهای کیفیت آب با استفاده از مدل مختلط خطی انجام شد.نتایج و بحث: بررسی نقشه های کاربری اراضی حاصل از پردازش رقومی نشان داد که اراضی مرتعی، جنگلی، زراعت آبی و مخازن آبی به اراضی باغی، مسکونی و فاقد پوشش گیاهی تبدیل شده اند. مساحت طبقات کاربری اراضی در حوضه آبخیز هراز در طی سری زمانی مورد بررسی تغییرات فراوانی داشته است به طوری که در طی این دوره مساحت اراضی طبیعی (جنگل و مرتع) با نرخ تغییر حدود ۸۲۸ هکتار در سال بوده است و به همین میزان به مساحت اراضی کشاورزی و مسکونی افزوده شده است. نتایج آزمون کای اسکوئر نیز نشان داد که تغییرات کاربری در این دوره در سطح %۵ معنی دار می باشد. تحلیل روند متغیرهای آب با آزمون من- کندال و کندال فصلی نشان داد که از بین ده متغیر کیفیت آب، شش متغیر روند افزایشی -) ۰/۰۵ >value-p و (τ>۰، سه متغیر بدون روند (۰/۰۵ ۰/۰۵ و .(τ < ۰ بررسی ارتباط شاخص های مربوط به کاربری اراضی و فعالیت های انسانی با داده های حاصل از نمونه برداری آب سطحی رودخانه هراز در قالب مدل مختلط خطی، بیانگر تاثیر معنی دار شاخص های مربوطه بر ده متغیر کیفیت آب بوده است.نتیجه گیری: نتایج این پژوهش بیانگر تاثیر قابل ملاحظه کاربری اراضی بر تغییرات زمانی (بلندمدت و فصلی) و مکانی متغیرهای کیفیت آبهای سطحی در آبخیز هراز می باشد.

پایش تغییرات، کیفیت آب، کاربری اراضی، سنجش از دور، حوضه آبخیز هراز.