مهدی مقیمی - استادیار، دکترای معماری، گروه معماری، دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان
مهسا پژوهان نسب - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان
سعید رحمانی - کارشناس ارشد، گروه معماری، دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان

در جوامع مذهبی یکی از مهمترین خانواده های فضاهای اجتماع پذیر، بقاع مذهبی هستند که علاوه بر کارکرد دینی و زیارتی، کارکرد اجتماعی و گردشگری نیز داشته و دارند. این فضاها در اغلب مواقع به واسطه حضور طیف هایی متنوعی از جوامع محلی و زوار و بازدیدکنندگان غیردینی، قرارگاه رفتاری معتبری به شمار رفته و عموما بخش مهمی از خاطرات جامعه ی بومی را نیز شکل میدهند. به همین دلایل توجه به ویژگی های کیفی فضا در شکل گیری و استمرار خاطره انگیزی فضا نیز واجد اهمیت ویژه ای در نظام جامعه و کالبد شهرهای اسلامی هستند. این مقاله با مقایسه تطبیقی مشخصات فضایی حرم های حضرت قیدارالنبی(ع) در زنجان، امامزاده شاه عبدالعظیم حسنی(ع) و امامزاده احمد ابن موسی(ع) (شاهچراغ)، در صدد ارائه ویژگی های کیفی فضاهای مذهبی با تمرکز بر بقاع متبرکه است، به نحوی که با تحلیل موضوع مهم تناسبات فضایی- اجتماعی- عملکردی، تحلیل الگوهای رفتاری جامعه بهره بردار، رعایت ملاحظات فنی و اجرایی، مراعات ضرورتهای بومی و اصول کرامت انسانی و نیز رعایت اسلوب های مرمت آثار تاریخی فرهنگی، به چارچوبی برای خلق فضایی در شان و متناسب با عملکرداجتماعی این گونه فضاها دست یابد. بخش اول مقاله حاضر، دربرگیرنده ی نتایج عملی و تجارب نگارندگان در اجرای طرح پژوهشی مطالعه و طراحی طرح جامع حرم قیدارالنبی (ع) است که پس از سالها مداخلات بدون نظرداشت دیدگاه های مرمتی در مواجهه با این بنای تاریخی- هویتی ملی و تخریب بخشی از آن، تحولی عملی در ساماندهی فضاهای پیرامون حرم و تامین فضاهای خدمات رسان مجموعه را به طور واقع گرایانه در پی داشته است.

طرح توسعه، بقاع متبرکه، آثار اجتماعی طرح ها، کیفیت فضا، طرح جامع حرم قیدار النبی (ع).