حجت غلامی - Department of Geology, Faculty of Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
آزاده ملکزاده شفارودی - Department of Geology, Research Center for Ore Deposit of Eastern Iran, Faculty of Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
محمدحسن کریم پور - Department of Geology, Research Center for Ore Deposit of Eastern Iran, Faculty of Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

گستره اکتشافی سنگان واقع در جنوب شرق تربت­حیدریه در استان خراسان رضوی، از نظر زمین­شناسی ناحیه­ای در نیمه شرقی کمربند ماگمایی خواف-کاشمر-بردسکن قرار دارد. قدیمی­ترین واحد منطقه رسوب­های دگرگونی سازند شمشک (اسلیت، شیست، کوارتزیت) هستند که مورد نفوذ توده گرانیتی کافردوغ قرار گرفته­اند. دایک­هایی با ترکیب کوارتز مونزوسینیت و دیوریت در آخرین مرحله فعالیت ماگمایی در این واحدها نفوذ کرده­اند. کانه­زایی با کنترل ساختاری در راستای گسل­های فرعی منشعب شده از گسل بزرگ درونه با روندهای کلی شمال شمالی غربی-جنوب جنوب شرقی تا غرب شمال غربی-شرق جنوب شرقی (شیب ۶۰ تا ۹۰ درجه به سمت جنوب و غرب) و شمال شرقی-جنوب غربی (شیب ۵۰ تا ۷۰ درجه به سمت شرق) شکل گرفته است. بیشتر ذخیره معدنی در پهنه­های گسلی واحد دگرگونی شمشک در نتیجه ته­نشست از سیال گرمابی کانه­دار در فضای خالی گسل­ها به عنوان سیمان قطعات برش گسلی تشکیل شده است. کانه­زایی درونزاد در قالب کالکوپیریت به عنوان کانه اصلی و به مقدار کمتر پیریت همراه با کانی­های باطله کوارتز و باریت دیده می­شود. کانی­های ثانویه مالاکیت، کریزوکلا، کالکوسیت، نئوتوسیت و اکسیدهای ثانویه آهن کانی­سازی پهنه اکسیدی و برونزاد رگه­ها را تشکیل می­دهند. ساخت و بافت­های رگه­ای-برشی، پرکننده فضای خالی، رگچه­ای و جانشینی ثانویه از ویژگی­های رگه­های کانی­سازی این منطقه هستند. سیلیسی شدن دگرسانی اصلی در ارتباط با کانه­زایی است. نتایج زمین شیمی رگه­ها، افزون بر مقدار بالای عنصر مس (تا بیش از ۵ درصد)، ناهنجاری قابل توجه طلا تا ۴/۰ گرم در تن را نشان می­دهد، در حالیکه سایر عناصر فلزی مهم ناهنجاری ندارند. با این وجود، عناصر مس، سرب، روی، نقره و مولیبدن همبستگی زمین شیمیایی مثبت خوبی دارند، اما طلا با بیشتر عناصر (به جز نقره) همبستگی نشان نمی­دهد. بررسی سیال­های درگیر اولیه دوفازی غنی از مایع کانی کوارتز و باریت به همراه نتایج کانه­نگاری دو فاز کانه­زایی درونزاد را نشان می­دهد. بر این اساس، کانی­سازی اولیه در فاز اصلی از سیال گرمابی درونزاد با دمای ۲۷۴ تا ۳۱۸ درجه سانتیگراد و شوری ۳/۷ تا ۱۲ درصد وزنی معادل نمک طعام شکل گرفته است. فاز تاخیری مربوط به کانه­زایی باریت از سیالی با دمای ۲۰۰ تا ۲۵۹ درجه سانتیگراد و شوری ۲/۱۰ تا ۴/۱۱ درصد وزنی معادل نمک طعام تشکیل شده است. ­­داده­های دما و شوری نقش فرایندهای آمیختگی سیال­ها و رقیق­شدگی توسط سیال­های جوی سرد و رقیق را در تشکیل ذخیره معدنی نشان می­دهد. براساس ویژگی­های کانی­شناسی، ساخت، بافت، دگرسانی، زمین ­شیمی رگه­ها و نتایج بررسی سیال­های درگیر، رخداد معدنی سنگان بیشترین شباهت را با کانسارهای رگه­ای-گرمابی نوع مس±طلا فراگرمایی نشان می­دهد.      

Mineralogy, geochemistry, fluid inclusion, Sangan mineral occurrence, epithermal Cu±Au, Khaf-Kashmar-Bardaskan belt., کانی شناسی, زمین شیمی , سیال های درگیر, رخداد معدنی سنگان, مس±طلا فراگرمایی, کمربند خواف-کاشمر-بردسکن