راحله عبدالهی - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
اسلام کرمی - استادیار، گروه معماری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
احد نژادابراهیمی - دانشیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران
لیلا رحیمی - استادیار گروه معماری دانشکده عمران، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

عدم تاب­آوری برخی از فضاهای معاصر و رهاسازی در برابر تحولات به­عنوان معضل جدی در ساختار شهرهای معاصر مطرح است که تبعات فراوانی را در عرصه حیات شهرها به ­دنبال داشته است. به ­نظر می­رسد عمر کوتاه فضاها به­واسطه همخوانی با زمینه و برخورداری از ویژگی­های محیطی قابل اصلاح و بهبود باشد تا در برخورد با اختلالات، تاب­آوری لازم را در پی داشته باشند. ازاین رو هدف تحقیق حاضر که به منظور ارتقای پایداری و هویت شهری انجام یافته، بررسی تاثیر مولفه­های زمینه­ای و قابلیت­های فضایی بر تاب­آوری فضایی بازار تاریخی تبریز است. مطالعه حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت از نوع توصیفی_تحلیلی مبتنی بر تحلیل پرسشنامه­ها به­روش همبستگی است. در این مطالعه متغیرهای زمینه­ای و قابلیت­های فضایی به عنوان متغیرهای مستقل و متغیرهای تاب­آوری به­عنوان متغیرهای وابسته مورد سنجش قرار گرفت. با استفاده از فرمول کوکران تعداد ۳۵۷ نفر از مراجعان بازار تاریخی تبریز به­عنوان نمونه آماری انتخاب و ضریب آلفای کرونباخ برای سئوالات پرسشنامه ۸۹۹/۰ محاسبه شد که بیانگر پایایی مناسب ابزار تحقیق است. برای تحلیل داده­ها و سنجش وضعیت موجود از آزمون t مستقل و برای بررسی روابط همزمانی و میزان اثرگذاری میان متغیرها از آزمون همبستگی و رگرسیون استفاده شده است. یافته­های تحقیق نشان داد، رابطه معنی­داری بین مولفه­های زمینه­ای (کالبدی، تاریخی، فرهنگی و اقلیمی_محیطی) و قابلیت­های فضایی (انعطاف­پذیری، تطبیق­پذیری، تغییرپذیری و واکنش­پذیری) با تاب­آوری فضایی برقرار است و بیشترین اثرگذاری به­ترتیب مربوط به قابلیت­های تطبیق­پذیری و واکنش­پذیری و سپس مولفه­های اقلیمی و تاریخی زمینه­ای است؛ در حالی ­که قابلیت تطبیق­پذیری و زمینه اقلیمی دارای کمترین امتیاز هستند. همچنین یافته­ها حاکی از آن است که زمینه فرهنگی و اقلیمی از نظر میزان برخورداری از قابلیت های فضایی در وضعیت مطلوبی قرار دارند. در نتیجه بازار تاریخی تبریز از لحاظ تاب­آوری بیشتر تحت تاثیر قابلیت­های فضایی و سپس مولفه­های زمینه­­ای قرار دارد؛ یعنی علاوه بر توانایی­های فضایی باید به مولفه­های زمینه­ای نیز توجه گردد. تاکید توام به هر دو ویژگی در کاهش آسیب­پذیری و افزایش تاب­آوری موثر واقع خواهد شد و رسیدن به تاب­آوری مستلزم همخوانی فضا با زمینه است که توانایی مقابله فضا با اختلالات، با ارتقای قابلیت فضایی از طریق پتانسیل ذاتی زمینه تحقق می­یابد.

بازار تاریخی تبریز, زمینه گرایی, تاب آوری, قابلیت فضایی