محمد مهدی حسین زاده - دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی
نیکو شیرود عیسی - کارشناسی ارشد، زمین شناسی زیست محیطی، دانشگاه آزاد واحد لاهیجان
رضا اسماعیلی - دانشیار، گروه جغرافیا، دانشگاه مازندران

رودخانه­ها امروزه منافع بسیاری برای جوامع بشری دارند. یکی از این منافع برداشت شن و ماسه از بستر و کناره رودخانه­ها است که آثار نامطلوبی بر مورفولوژی و اکوسیستم رودخانه به دنبال داشته است. رودخانه شیرود در شهرستان تنکابن جریان دارد که از کوه­های البرز سرچشمه و به دریای خزر می­ریزد. در حال حاضر در بخش جلگه­ای رودخانه شیرود سه معدن شن و ماسه فعال است. معدن اول در روستای کشکو، معدن دوم در مجاورت روستای سلیمان­آباد و معدن سوم نیز در روستای کچانک قرار دارد. در این پژوهش وضعیت ریخت­شناسی و اثرات برداشت شن و ماسه بر کیفیت آب رودخانه مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه، ۸ سایت نمونه­گیری آب در طول رودخانه انتخاب و در دو زمان کم­آبی و پرآبی نمونه­ها برداشت و پارامترهای کیفیت آب شامل دما، pH، TSS، TDS، هدایت الکتریکی (EC)، کدورت و سختی اندازه­گیری شد. جهت بررسی تفاوت مقادیر هر یک از متغیرها از روش­های آماری شامل آزمون t تک نمونه­ای، ویلکاکسون و فریدمن استفاده شد. بررسی تفاوت مقادیر متغیرها با استفاده از آزمون t تک نمونه­ای نشان می­دهد که مقادیر هریک از این متغیرها در سایت­های مختلف از بالادست به سمت پایین­دست تفاوت معناداری را نشان می­دهد. هم­چنین تغییرات در نمونه­های صبح و عصر با استفاده از آزمون ویلکاکسون نیز نشان می­دهد که به جز یک نمونه از NTU و سختی آب، مقدار سایر متغیرها دارای تفاوت معنی­دار هستند. بررسی هر یک از نمونه­ها در چهار زمان مورد برداشت با استفاده از آزمون فریدمن نشان دهنده تفاوت مشخص بین همه متغیرها در نمونه­های مختلف است. با وجود معناداری تغییرات در هریک از نمونه­ها، مقدار هیچ یک از متغیرها بیش از مقدار استاندارد نبوده و رودخانه در شرایط نرمال قرار دارد. مهم ترین پیامد ژئومورفولوژیک این برداشت­ها، پایین رفتن و افت بستر رودخانه، فرسایش کرانه­ای و ناپایداری کانال شیرود را طی سیلاب­های زمستانه فراهم کرده است.

اکوسیستم رودخانه, برداشت شن و ماسه, تنکابن, رودخانه شیرود, زیست محیطی