محمود احمدی - گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محمد آزادی مبارکی - گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

یکی از مهم­ترین جنبه­های رشد سریع و بدون برنامه­ریزی شهری، کاهش سطح پوشش گیاهی است که اغلب با سطوح غیرمجاز مانند ساختمان­ها و سایر سطوح نفوذ ناپذیر جایگزین می­شود. کلانشهر تبریز، یکی از مناطق شهری مهم است که با رشد سریع در شمال­غرب ایران واقع شده است. در این مطالعه، تغییرات زمانی- مکانی دمای سطح زمین (LST) با استفاده از داده­های ماهواره LANDSAT۷ سنجنده ETM+برای یک دوره ۱۵ ساله (۲۰۱۳-۱۹۹۹) با هدف زیست­پذیری شهر تبریز و دسته­بندی جزایرحرارتی شهری مطالعه شد. برای محاسبه UHI از رویکرد تکاملی فرکتال ویژه (FNEA) و همچنین برای وضعیت زیست محیطی شهری از روش قیاسی وضع بحرانی زیست محیطی (ECI) براساس LST و NDVI استفاده شد. نتایج نشان داد متوسط LST در کلان­شهر تبریز بین ۳۰ تا ۴۳ درجه سلسیوس است و از سال ۲۰۱۰ به بعد بر مقدار انحراف معیار دمای سطح زمین افزوده شد؛ به­ طوری که مقدار بیش ­از ۴ درجه سلسیوس نیز برای LST مشاهده شد. تحلیل منطقه­ای دما و پارامترهای موثر آن در کلان شهر تبریز نشان از همبستگی معنی داری بین LST با NDVI (منفی) و مناطق ساخته شده­ شهری (مثبت) وجود دارد. مهم­ترین جزایر حرارتی شهری تبریز که با استفاده از روش FNEA آشکار شدند در فرودگاه تبریز، مناطق مسکونی پر تراکم همچون ملازینال، مناطق صنعتی جنوب غربی و پایانه­های شهری تبریز دیده می­شوند. شاخص ECI نشان داد سال­های ۲۰۰۲، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۹ بیش­­ترین مناطق طاقت فرسا را دارند؛ مقادیر SUHI و ECI در کلان شهر تبریز دارای تطابق مکانی هستند؛ لذا فضاهای سبز می­توانند به بهبود پایداری محیطی کلان­شهر تبریز برای زیست پذیری شهری کمک شایان توجهی کنند.

جزایر حرارتی شهری, دمای سطح زمین, روش FNEA, زیست پذیری شهری, کلان شهر تبریز