علی اکبر جعفرزاده - گروه علوم جنگل، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
علی مهدوی - گروه علوم جنگل، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
سید رشید فلاح شمسی - گروه مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده محیط زیست، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
رسول یوسف پور - گروه برنامه ریزی و مدیریت جنگل، دانشگاه فرایبورگ، آلمان

سابقه و هدف: تاکنون سهم اکوسیستم­ های جنگلی در اقتصاد جهانی و سلامت بشر به ­طور گسترده در علم و سیاست مورد شناسایی قرار گرفته است. در جنگل ­های گرمسیری و نیمه گرمسیری، خدمات چندمنظوره از جمله ترسیب کربن، تولید چوب و غذا، تنظیم آب و اکوتوریسم مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج به ­دست آمده از تحقیق­ های مختلف نشان داده که کارکردهای تولید و ذخیره آب دارای اولویت بیشتر در میان دیگر کارکردها بوده است. با یک تاخیر معنی­ دار نسبت به دیگر کشورها، در ایران نیز مطالعات مختلفی در سال های اخیر بویژه در جنگل های شمال، در ارتباط با شناسایی و ارزش­گذاری خدمات اکوسیستم به ­انجام رسیده است. این مطالعه در نظر دارد تا مهم ترین خدمات اکوسیستم موجود در چشم انداز جنگل های حوزه میشخاص استان ایلام شامل تولید آب، ذخیره کربن، جلوگیری از هدر رفت خاک و کارکرد تولیدی را مورد بررسی و ارزش­ گذاری اقتصادی قرار دهد. مواد و روش­ها: در این مقاله ۴ مورد از خدمات اکوسیستم جنگل های زاگرس در حوزه آبخیز میشخاص شهرستان ایلام از منظر اقتصادی مورد مطالعه و ارزش­ گذاری قرار گرفت. در این مطالعه برای محاسبه کارکرد تولیدی محصول­ های غیرچوبی جنگل مورد مطالعه از روش ارزش­ گذاری مستقیم بازار (ارزش فعلی خالص)، و برای برآورد خدمات اکوسیستمی شامل تولید آب، جلوگیری از فرسایش خاک و ذخیره کربن به ­ترتیب از مدل تولید آب ۱InVEST، روش تجربی ۲EPM اصلاح شده و محاسبه کربن کل (بیوماس هوایی، زیرزمینی، لاشبرگ و خاک) استفاده گردید. نتایج و بحث: کل ارزش­ گذاری اقتصادی خدمات بررسی شده برای منطقه، ۵۴۹۵۳۴ میلیون ریال به­ دست آمد، مجموع ارزش اقتصادی سالانه محصول­ های غیرچوبی جنگل های منطقه یعنی ارزش کارکرد تولیدی آن­ها ۳۸۵۰۸ میلیون ریال و ارزش اقتصادی سالانه برای هر هکتار ۹.۳۷ میلیون ریال به­ دست آمد که نقش زیادی در اقتصاد خانوارهای بهره ­بردار در منطقه دارد. در این تحقیق، ارزش اقتصادی کارکرد تولید آب معادل ۵.۵۸ میلیون ریال برای هر هکتار از اکوسیستم جنگلی منطقه به­ دست آمد. همچنین مشخص شد که کارکرد تولید آب دارای بیشترین ارزش بین دیگر خدمات اکوسیستمی مورد مطالعه بود و ۴۳.۷ درصد از سهم ارزش­ گذاری خدمات را به خود اختصاص داد. در ارتباط با جلوگیری از فرسایش خاک نتایج نشان داد که در اکوسیستم جنگل مقدار فرسایش خاک ۱.۰۵ تن در هکتار نسبت به میانگین دیگر کاربری های حوزه کمتر است و سالیانه در هر هکتار از جنگل های منطقه میزان ۱۰۵۰ کیلوگرم در هکتار از هدر رفت عناصر خاک جلوگیری می ­شود، که دارای ارزش ریالی ۲۲ میلیون ریال می­ باشد. بعبارت دیگر جنگل های منطقه مورد مطالعه قادر هستند مانع از تحمیل حدود ۹۰۶۰۴ میلیون ریال خسارات ناشی از فرسایش و هدر رفت خاک شوند. در هر هکتار از این جنگل­ ها ۲۴.۲۵ تن ذخیره کربن وجود دارد که با توجه به سطح زیر پوشش این جنگل­ ها کل مقدار ذخیره کربن ۱۶۹۴۴۲ تن بوده که دارای ارزشی معادل ۱۸۰۰۴۹ میلیون ریال می­ باشد و اهمیت این جنگل­ ها را نشان می ­دهد، از کل ارزش­ گذاری خدمات صورت گرفته در منطقه، ۳۲.۸ درصد آن مربوط به کارکرد ذخیره کربن بوده است. نتیجه ­گیری: نتایج این تحقیق بیانگر آن است که خدمات و کارکردهای محیط زیستی جنگل های منطقه رایگان نیستند و ارزش و بهای اقتصادی به ظاهر نهفته ­ای دارند که بسیار مهم ­اند و دارای ارزش ریالی خیلی بیشتری نسبت به ارزش­ های بازاری و قابل تبادل در بازار (برداشت محصول ­های غیرچوبی) هستند.

کارکرد تولیدی, تولید آب, ذخیره کربن, جلوگیری از فرسایش خاک