اکبر حاج ابراهیم زرگر - استاد دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی
زهیر متکی - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی
ارزو حسین پور - کارشناس ارشد بازسازی پس از سانحه، دانشگاه شهید بهشتی

طوفان شن یکی از سوانح طبیعی رایج و از مهم ترین مشکلات مناطق کویری است. بروز این مخاطره بخصوص در نواحی روستایی (به دلیل آسیب پذیری بالای این مناطق) خسارات و تبعات فراوانی را در ابعاد مختلف اقتصادی  معیشتی، کالبدی، فرهنگی  اجتماعی و زیست محیطی به همراه دارد. شهرستان ریگان در استان کرمان یکی از بحرانی ترین نقاط کشور در مواجهه با این سانحه است. بنابر اظهارات مسئول‍ان محلی این سانحه در سالیان اخیر موجب تخلیه ۵۰ سکونتگاه روستایی و آسیب به بیش از ۱۵۰ روستا شده است. همچنین گسترش خشک سالی در دهه های اخیر موجب تشدید طوفان های شن و خسارات گسترده به جوامع عشایری شهرستان ریگان همچون روستای سنگ آباد شده است. با توجه به فراوانی و دوره بازگشت این سانحه، روستای سنگ آباد در معرض آسیب تدریجی و مستمر منابع محلی و منطقه ای طوفان های شن قرار دارد. وجود این مسئله و فقر و محرومیت حاکم بر آن منطقه، برنامه ریزی برای بازتوانی آن روستا را ضرورت می بخشد. در این پژوهش از روش اقدام پژوهی استفاده شده است. پژوهشگران با مشارکت فعال دوساله (مرداد ۱۳۹۵ الی شهریور ۱۳۹۷) در اقدامات بازسازی روستای سنگ آباد و با مداخله در بازتوانی و بازسازی و ارتباط نزدیک با ساکنان روستا، برنامه ریزی بازسازی همه جانبه و یکپارچه روستا را بررسی کرده اند. در انتها اطلاعات به دست آمده با روش اقدام پژوهی ارزیابی و اعتبارسنجی شده است. با توجه تفاوت روش به کاررفته در این پژوهش با رویکردهای معمول مطالعات بازسازی، قابلیت به کارگیری این روش در پژوهش های آتی بازسازی نیز بررسی شده است. نتایج حاصل از ارزیابی اقدامات بازتوانی و بازسازی در آن روستا نشان از اثربخشی این فعالیت ها در کاهش خطر روستا در برابر طوفان شن دارد. بنابر نتایج در برنامه بازسازی سکونتگاه های روستایی در معرض طوفان شن و به طور خاص روستای سنگ آباد، بازسازی اقتصاد و معیشت یکی از مهم ترین اولویت های بازسازی است. همچنین بازتوانی وجوه تفریحی  فرهنگی آسیب دیدگان در تسریع و موفقیت عملیات بازسازی بسیار موثر خواهد بود

طوفان شن, اقدام پژوهی, بازتوانی, سکونتگاه های روستایی, سنگ آباد