امیرعلی علایی - دانشگاه علم و صنعت ایران
سیدعباس یزدانفر - دانشگاه علم و صنعت ایران
سید باقر حسینی - دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران
سعید نوروزیان ملکی - دانشگاه شهید بهشتی

از نزدیک به سه دهه پیش توسعه پایدار در ابتدا با محوریت محیط زیست، سپس به همراهی اقتصاد، و درنهایت با افزوده شدن بعد اجتماعی در همه تصمیم­گیری­ها به­ویژه طراحی معماری و شهرسازی وارد شده است. بی­توجهی به مباحث اجتماعی می­تواند موجب ناپایداری در عرصه­های متفاوت گردد. هدف در این پژوهش یافتن معیارهای موثر بر ارتقای پایداری اجتماعی در مسکن است. در ابتدا، به وسیله مطالعات کتابخانه­ای، اطلاعات در حوزه­های شهرسازی، معماری، و بافت­های مسکونی جمع­آوری و سپس به منظور اعتبارسنجی معیارها از روش دلفی بهره گرفته شد. در مرحله اول، پرسش­نامه­هایی به تعدادی از متخصصان و خبرگان حوزه معماری مسکن و شهرسازی در دانشگاه­های مختلف ارسال شد. سپس با دریافت پاسخ­ها و تحلیل آن­ها، بازخوردهای مرحله اول در اختیار متخصصان قرار گرفت و درنهایت، با ویرایش دوباره و تحلیل نهایی، ۴۴ معیار تاثیرگذار به دست آمد. بر اساس نتایج پژوهش، معیارهای استخراج­شده در پنج مولفه «اقتصادی»، «زیست­محیطی»، «کاربری و زیرساخت اجتماعی»، «زندگی اجتماعی و فرهنگی»، و «مطلوبیت کالبدی» طبقه­بندی گردید. در ادامه، بر اساس سیستم ارزش­گذاری طیف لیکرت و تحلیل در نرم­افزارهای آماری، اهمیت و رده­بندی معیارها در پایداری اجتماعی سنجیده شد. یافته­ها نشان دادند که مولفه مطلوبیت کالبدی و زندگی اجتماعی و فرهنگی به­ترتیب مهم­ترین حوزه­ها در ارتقای پایداری اجتماعی هستند. همچنین معیارهای «امنیت اجتماعی»، «مشارکت اجتماعی»، و «تعاملات اجتماعی/ سرمایه اجتماعی» از مولفه زندگی اجتماعی و فرهنگی به­ترتیب با عنوان تاثیرگذارترین معیارها و پس از آن­ها، معیارهای «همه­شمولی (کم­توان­ ناتوان)»، «پیاده­محوری/ دوچرخه­محوری»، و «تنوع فضایی و سرزندگی» از مولفه­های مطلوبیت کالبدی به­ترتیب جزء مهم­ترین معیارها در ارتقای پایداری اجتماعی از نظر متخصصان برگزیده شدند. بر اساس یافته­ها، امنیت اجتماعی یکی از تاثیرگذارترین معیارها است و در سایه امنیت اجتماعی معیارهایی مثل مشارکت اجتماعی و تعاملات اجتماعی/ سرمایه اجتماعی نیز از سوی ساکنان محلات مسکونی به وقوع می­پیوندد که همگی در بالا رفتن پایداری اجتماعی نقش مهمی دارند. از طرفی دیگر، در حوزه کالبدی، رعایت اصولی برای طراحی فراگیر و همه­شمول زمینه­ساز حضور سازنده و پررنگ اقشار با رده­های مختلف سنی و حرکتی متفاوت در اجتماع است. در راستای همین نگاه پیاده­محوری و دوچرخه­محوری موجب ارتقای پایداری اجتماعی و پایداری زیست­محیطی در واحدهای همسایگی می­شود. همچنین طراحی عرصه­های عمومی، با هدف تنوع کالبدی در عین آسیب نرساندن به شاکله کلی فضا، نقش ویژه­ای در بهبود سرزندگی ساکنان و در نگاه کلی­تر در ارتقای پایداری اجتماعی دارد.

پایداری اجتماعی مسکن, مطلوبیت کالبدی, زندگی اجتماعی و فرهنگی, امنیت اجتماعی, همه شمولی