جواد عبدی تربقان - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
مظفر صرافی - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محمدتقی رضویان - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

شهر پدیده­ای است که به واسطه فعالیت­های انسانی و طبیعی مدام در حال تغییر در ابعاد مختلف است. تغییرات ابعاد کالبدی شهر دارای اهمیت بالایی است که در دو الگوی اصلی پراکنده و  فشرده رخ می­دهد. هدف این پژوهش شناخت پایداری یا ناپایداری الگوی توسعه کالبدی شهر کاشمر می­باشد. روش تحقیق مورد استفاده توصیفی- تحلیلی است. برای سنجش رشد کالبدی شهر، مدل­های کمی ضریب آنتروپی شانون، موران و هلدرن استفاده شده است. همچنین جهت تحلیل الگوی فضایی پارامترهای رشد شهری از تکنیک اتوکرولیشن فضایی استفاده ­گردیده است. نتایج نشان می­دهد که کاشمر از نظر رشد کالبدی، طی بیست سال اخیر، با رشد نسبتا نامناسب و ناکارآمد روبه­رو بوده است. چنانکه می­توان الگوی رشد پراکنده یا گسترش افقی بی­رویه را برای این شهر متصور شد. ضریب آنتروپی ­شانون برای سال­های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ به ترتیب ۳۶۵۹۸/۱ و ۳۶۷۳۱/۱ می­باشد که نشان از رشد افقی طی یک دهه است. همچنین نتایج مدل هلدرن نشان ­می­دهد که طی دوره مذکور، از مساحتی که به پهنه شهر کاشمر اضافه گردیده است، از مجموع صددرصد افزایش، ۴۵ درصد ناشی از افزایش جمعیت بوده است و ۵۴ درصد ناشی از افزایش سرانه کل شهری که نشان از ناپایداری است. نتایج اتوکرولیشن فضایی برای چهار متغیر جمعیت، خانوار، واحد مسکونی و تراکم نیز نشان می­دهد که بیشترین عدد شاخص موران مربوط به تراکم به عنوان یکی از مهم­ترین عوامل در نحوه توسعه شهر است و نشانگر توزیع خوشه­ای و نرمال نبودن توزیع این متغیر در پهنه شهر است. پایین­ترین شاخص نیز مربوط به خانوار است که به طور نسبی دارای توزیع نرمال­تری است.

الگوی رشد کالبدی شهر, پراکندگی شهری, توسعه پایدار, شهر فشرده, کاشمر