زهرا افتخار - University of Isfahan
حسین آقاحسینی - Professor of Persian language and literature
مسعود آلگونه جونقانی - Assistant professor of Persian language and literature

روزبهان بقلی از مهم­ترین چهره های تصوف در قرن ششم است که زبان عرفانی ویژه­ای دارد. زبان نزد روزبهان اشکال متنوعی دارد. یکی از این اشکال، زبان تجریدی اوست. پژوهش حاضر در پی آن است با استفاده از الگوی مربع نشانه شناختی به زبان تجریدی روزبهان بپردازد. بنابراین، هدف از انجام این پژوهش آن است که با توجه به بیان ناپذیری تجربه عرفانی، به تبیین خصایص زبان تجریدی روزبهان و به دست دادن بستری برای فهم تجربه او دست یابد. از این رو، نگارندگان  پس از تبیین کلیاتی درباره زبان عرفانی او، به نظریه بیان­ناپذیری زبان عرفان می­پردازند تا علت توجه عارف به رویکرد تشبیهی، تنزیهی، سلبی و ایجابی تبیین شود. سپس با تحلیل ساز­و­کار سلبی، ایجابی، تشبیهی و تنزیهی در زبان عارفان، بستری برای رویارویی با زبان تجریدی روزبهان فراهم شود. در ادامه الگوی مربع نشانه­شناختی معرفی و وضعیت­های دهگانه نشانه­ها تحلیل و بررسی می­شود. چنین مطالعه ای آشکار می سازد که زبان تجریدی روزبهان از میان سه تقابل، یعنی تباین منطقی، تضاد و استلزام، گرایش بیشتری به تباین منطقی دارد. این امر از آنجا ناشی می شود که روزبهان معمولا از مقوله های کلان و عظیم هستی سخن می گوید که در دو قطب کاملا متناقض قرار دارند. بنابراین، او گاه این دوگانی ها را کنار هم قرار می دهد و جمع می کند و فراواژه «مرکب» می سازد. گاه هر دو مقوله را سلب می کند و فراواژه «خنثا» می آفریند و گاه با سلب یکی و ایجاب دیگری «نماگر مثبت» می آفریند. گاهی نیز هم زمان یک مقوله را هم سلب و هم ایجاب می کند و فراواژه «بی نام» تولید می کند؛ اما به هر روی، از آنجا که روزبهان از ساحتی سخن می گوید که به تعبیر خود وی، انسان عارف­گویی ناسوتی است که سر لاهوت را به­زبان می آورد، از این رو تباین منطقی که مستلزم جمع ضدین است، در زبان تجریدی وی بیش از همه تقابل ها به­چشم می آید. در ضمن، فراواژه های مرکب، خنثی، بی نام و نماگر مثبت که مایه های تجریدی تجربه را افشا می کنند از فراواژه های پرکاربرد زبان تجریدی روزبهان به­شمار می آیند.    

Keywords: Rouzbahan, Mystic language, Abstract language, Semiotic square, binary oppositions, Meta-term, واژه­های کلیدی: روزبهان, زبان عرفانی, زبان تجریدی, مربع نشانه شناسی, تقابل های دوگانی