مسعود گلسرخی - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد، رشته آگرواکولو‍ژیک، گروه تولیدات گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبدکاووس
عباس بیابانی - دانشیار گروه تولیدات گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبدکاووس
حسین صبوری - استادیار گروه تولیدات گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبدکاووس
مجید محمد اسمعیلی - استادیار گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبدکاووس

به منظور بررسی روابط بین صفات زراعی برنج در شرایط غرقاب و تنش خشکی ژنوتیپهای برنج (۶ رقم متحمل به تنش خشکی و ۱ رقم بومی) در دو آزمایش جداگانه (غرقاب و خشکی) به صورت کرتهای خردشده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبدکاووس در سال ۱۳۸۹ در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. فاکتور اصلی و فرعی به ترتیب تیمار کنترل علف های هرز در سه سطح (کنترل علف های هرز تا مرحله حداکثر پنجهزنی، کنترل علف های هرز از حداکثر پنجهزنی تا رسیدگی و بدون کنترل علف های هرز) و رقم در هفت سطح شیرودی، دم سیاه، IR۷۰۳۵۸-۸۴-۱-۱، IR۷۰۳۵۸-۸۴-۱-۲، IR۸۳۷۵۷-B-B-۱۲-۳، WAB۵۶-۱۲۵وKORAL بودند. ارقام از لحاظ عملکرد و اجزای عملکرد در دو شرایط غرقاب و خشکی با یکدیگر اختلاف معنی داری داشتند. همچنین تفاوت عملکرد و اجزای عملکرد هر رقم در دو محیط معنی دار بود. مطالعه ی ضرایب همبستگی بین صفات در دو محیط غرقاب و خشکی نشان داد که در هر یک از شرایط متفاوت رطوبتی همبستگی عملکرد دانه با عملکرد کاه و کلش، شاخص برداشت، تعداد دانهی پر در خوشه و تعداد پنجهی بارور مثبت و معنیدار بود. نتایج رگرسیون مرحلهای نشان داد که در شرایط غرقاب به ترتیب صفات وزن خشک کاه و کلش و شاخص برداشت و در شرایط خشکی به ترتیب صفاتی نظیر شاخص برداشت و عملکرد کاه و کلش به عنوان ویژگیهای مهم و تاثیرگذار بر عملکرد دانه وارد مدل نهایی رگرسیون چند متغیره شدند. ارزیابی میزان آثار مستقیم و غیرمستقیم اجزای عملکرد بر عملکرد دانه از روش تجزیه علیت نشان داد که در هر یک از شرایط متفاوت رطوبتی، تعداد دانه پر به دلیل اثر مستقیم مثبت و بالا و تعداد پنجهی بارور به دلیل اثر غیرمستقیم از طریق تعداد دانه پر می تواند به عنوان مهمترین صفات جهت افزایش عملکرد دانه موردتوجه قرار گیرد.

تجزیه علیت , رگرسیون, عملکرد دانه, همبستگی