علی حامد - دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت، پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
غلامعباس اکبری - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
نیراعظم خوش خلق سیما - استادیار پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، کرج
امیرحسین شیرانی راد - استاد پژوهشی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
حمید جباری - استادیار پژوهشی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
سید علی طباطبایی - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد

به منظور ارزیابی ویژگی­های زراعی و برخی صفات فیزیولوژیک ارقام کلزا تحت تاثیر تنش خشکی آزمایشاتی به صورت جداگانه در سال زراعی ۹۱-۱۳۹۰ در مزرعه پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی یزد انجام گرفت. هر آزمایش در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار بود. آزمایش اول،(شاهد) آبیاری براساس ۸۰ میلی­متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A در کلیه مراحل رشدی گیاه، آزمایش دوم، تنش خشکی از مرحله ساقه­ دهی تا رسیدگی فیزیولوژیک، آزمایش سوم، تنش خشکی از گلدهی تا رسیدگی فیزیولوژیک و آزمایش چهارم، تنش خشکی از مرحله خورجین ­دهی تا پایان رسیدگی فیزیولوژیک در ارقام GKH۲۰۰۵، Opera و Okapi بودند. نتایج تجزیه مرکب نشان داد قطع آبیاری از مرحله ساقه­ دهی، گل­دهی و خورجین­ دهی به ­ترتیب سبب کاهش معنی­دار ۴۴، ۳۴ و ۹ درصدی تعداد خورجین در ساقه اصلی، ۶۰، ۳۴ و ۱۷ درصدی تعداد خورجین در شاخه­ های فرعی، ۶۲، ۳۵ و ۵ درصدی تعداد دانه در خورجین ساقه اصلی، ۷۳، ۴۶ و ۱۱ درصدی تعداد دانه در خورجین شاخه­ های فرعی، ۱۹، ۲۸ و ۲۶ درصدی وزن هزار دانه و ۶۲، ۵۱ و ۲۷ درصدی عملکرد دانه در مقایسه با شاهد گردید. بیشترین عملکرد دانه در آزمایش شاهد، به میزان ۳۱۱۰ کیلوگرم در هکتار، و پس از آن به ­ترتیب در آزمایش­ های قطع آبیاری از خورجین­ دهی، گل­دهی و ساقه ­دهی به میزان ۲۵۱۰،۱۷۷۳ و۱۴۵۰ کیلوگرم در هکتار بود. تنش خشکی سبب کاهش هدایت روزنه ­ای، محتوای نسبی آب برگ و پایداری غشاء سلولی شد، در حالی که عدد SPAD را افزایش داد. در بین ارقام مورد بررسی، رقم GKH در شرایط تنش خشکی با کمترین درصد نشت الکترولیت­ها­، هدایت روزنه ­ای و محتوای نسبی آب برگ بالا، از بالاترین تعداد خورجین، تعداد دانه در خورجین و عملکرد دانه برخوردار بود. نتایج کلی این آزمایش نشان داد که اعمال قطع آبیاری از مرحله خورجین­ دهی به دلیل کاهش تعداد دفعات آبیاری و استفاده بهینه از آن در آبیاری محصولات تابستانه همراه با استفاده از ارقام متحمل به خشکی، می­تواند در افزایش بهره­وری و سطح زیر کشت کلزا در مناطق خشک و نیمه خشک موثر باشد.

درصد نشت الکترولیت ها, عملکرد دانه, کلزا, محتوای نسبی آب برگ, هدایت روزنه ای