مصطفی جعفرطیاری - استادیار گروه شیعه شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب
شهلا نوری - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده این مقاله مسئله مطرح شده در آیات اهل ذکر را بررسی می کند. آیه ۴۳ نحل و ۷ انبیا، به مخاطبان دستور داده است مطلبی را از اهل ذکر بپرسند. در تعیین مخاطب، پرسش، پرسشگر و پاسخ گو، دیدگاه های مختلفی مطرح شده است. مسئله تامل برانگیز، تبیین مراد از اهل ذکر است. پرسش شونده کیست؟ اهل کتاب یا آگاه به تاریخ پیشینیان؟ اهل قرآن؟ امامان معصوم؟ یا اهل علم و دانش؟ استناد هر مفسری، ظاهر و سیاق آیات و روایات واردشده در این زمینه است. روایات، به چند دسته تقسیم می شود: ۱. درباره شان نزول؛ ۲. درباره بیان مقصود از اهل ذکر؛ ۳. روایات منحصرکننده اهل ذکر در امامان. مفاد احادیث دسته سوم با ظاهر و سیاق آیات و مورد نزول، تنافی دارد. رفع ید از دو یا یک طرف تنافی، به هیچ وجه جایز نیست. بسیاری از مفسران برای حل مسئله به راحتی دسته سوم را کنار گذاشته اند. در مقابل، برخی دیگر ظاهر و مورد نزول را نادیده انگاشته اند. اما راه حل صحیح مسئله با برگزیدن نظری جامع بین ادله مربوط است. یعنی فقط از اطلاق حصر در روایات دسته سوم صرف نظر می شود، نه اصل حصر. مطابق این نظر، اهل بیت برترین مصداق اهل ذکرند و حصر آنان، نسبی است. مقتضای قواعد تفسیر و قوانین حل تعارض بین ادله همین نظر است.

اهل ذکر, آیات اهل ذکر, ذکر, امامان معصوم, اهل بیت (ع)