علیرضا کوچکی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
سرور خرم دل - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
لیلا جعفری - دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، ایران.

اگرچه تولید و عملکرد محصولات کشاورزی در قرن اخیر بهبود یافته و این امر موجب افزایش تولید غذا شده است، ولی این دستاوردها مشکلات اجتماعی و زیست محیطی زیادی را برای سلامت انسان و سایر موجودات زنده نظیر شور شدن و اسیدی شدن، آب شویی نیترات و تولید گازهای گلخانه ای به همراه داشته است. این تحقیق، با هدف تعیین پیامدهای زیست محیطی بوم­نظام­های زراعی تحت مدیریت رایج و فشرده در سه استان خراسان رضوی، جنوبی و شمالی اجرا شد. پیامدهای زیست محیطی کشاورزی فشرده در شش گروه خسارت به سرمایه­های طبیعی شامل آب، هوا، خاک، تنوع زیستی و سلامت انسان تحت تاثیر مصرف کودها، علف­کش­ها و آفت­کش­های شیمیایی اندازه­گیری و برآورد شد. نتایج نشان داد که با گذشت زمان روند کاهشی برای میزان توزیع، به کارگیری و مصرف سموم شیمیایی به منظور کنترل آفات، بیماری­ها و علف­های هرز در بوم­نظام­های زراعی استان خراسان مشاهده شد. میانگین نیتروژن نیتراتی نمونه­های آب در اراضی کشاورزی بالاتر از حد مجاز ۱۰ میلی­گرم بر لیتر بود. باقی مانده دیازینون و آزنفوس متیل در آب آبیاری به ترتیب برابر با ۳۵/۱۶±۱۸/۲۳ و ۶۸/۰±۷۸/۱۵ میلی گرم بر کیلوگرم بود. بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه­ای شامل CO۲، CH۴ و N۲O به اتمسفر برای استان خراسان رضوی به ترتیب ۶۳۲۰۶۰۵۲، ۴۰۰۵ و ۴۱۹ کیلوگرم برآورد گردید. میانگین غلظت نیترات خاک از حد بحرانی نیترات بالاتر بود. محتوی کربن آلی خاک در زیستگاه طبیعی و مرتع بالاتر از اراضی زراعی تعیین گردید. اگرچه تعداد کل کندوی زنبور عسل با گذشت زمان افزایش یافت، ولی طی سال­های اخیر تعداد کندوهای بومی زنبورهای عسل در هر سه استان به صفر کاهش یافت. مقدار حداکثر دامنه نیترات برای گوجه فرنگی، بادمجان، خیار و اسفناج در مقایسه با حد مجاز نیترات در این محصولات به ترتیب برابر با ۴/۱، ۷۵/۰، ۱۵/۱۷ و ۳۸/۷ درصد بالاتر بود. در مورد چغندرقند نیز حد بالا و پایین دامنه آن از مقدار مجاز نیترات پایین­تر بود. همچنین، غلظت نیترات در سبزی­های برگی بالاتر از محصولات جالیزی است. بالاترین میزان تلفات عناصر نیتروژن و فسفر مربوط به استان خراسان رضوی بود.

آفت کش, حد مجاز, حد بحرانی, کشاورزی فشرده, گاز گلخانه ای