فاطمه آگاه - دانشجوی دکترای زراعت (فیزیولوژی گیاهان زراعی)، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
محمدعلی اسماعیلی - دانشیار، گروه زراعت، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
محمد فرزام - استاد، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
رحمت عباسی - استادیار، گروه زراعت، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران

شناسه دیجیتال (DOR):۹۸.۱۰۰۰/۱۷۳۵-۰۹۰۵.۱۳۹۸.۳۵.۱۰۰۲.۹۸.۶.۱۵۷۵.۱۶۰۷ پیامد تغییر اقلیم در رویشگاه های طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک کاهش تنوع گونه ای است که ضرورت اهلی سازی و کشت گونه های عرصه های طبیعی را در سیستم های کشاورزی آشکار می کند. گیاه دارویی کور (Capparis spinosa L.)، یکی از گیاهان ارزشمند بومی عرصه های طبیعی است که می توان با شناخت الگوها و مراحل رشد آن در رویشگاه های طبیعی و نسخه برداری از آن، نسبت به کشت آن اقدام کرد. به همین منظور، برای بررسی نیازهای اکولوژیک، مراحل فنولوژیک و عادات رشدی گیاه دارویی ارزشمند کور، رویشگاه طبیعی این گیاه واقع در بخش مزداوند شهرستان سرخس انتخاب شد و مطالعات در سال ۱۳۹۵ انجام گردید. به منظور مطالعه مراحل فنولوژیک گیاه، فاصله زمانی برای هر مرحله فنولوژیک براساس تعداد روز و درجه روز رشد محاسبه و ثبت گردید. ویژگی های رشد (مساحت کانوپی، طول قطر بزرگ و قطر کوچک کانوپی و تعداد شاخه) اندازه گیری شد و روند تغییرات با مدل های سیگموئیدی، درجه دو، توانی و خطی مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج بررسی اکولوژیک رویشگاه نشان داد که رویشگاه مورد مطالعه بیشتر ماه های سال تحت تاثیرخشکی بوده، همچنین تجزیه خاک نشان داد که بافت خاک، سیلتی لوم و اسیدیته خاک در محدوده قلیایی بوده و مقادیر بالای هدایت الکتریکی خاک در اعماق مختلف نیز نشانگر وجود مقادیر زیاد املاح در خاک بود. خاک رویشگاه از نظر عناصر اصلی (نیتروژن، فسفر و پتاس) و کربن آلی فقیر بوده و مقادیر این عناصر بسیار پایین تر از حد مطلوب خاک های زراعی برآورد شد. بررسی مراحل فنولوژیک گیاه کور نشان داد که این گیاه برای طی مراحل رشدی خود به ۲۱۱ روز و ۲۷۴۵.۳ درجه روز رشد نیاز دارد. بررسی روند تغییرات رشدی در رویشگاه نشان داد که گیاه در سه ماه اول، سرعت رشد نسبتا بالایی از نظر گسترش سطح کانوپی داشته و با گذشت زمان از سرعت رشد آن کاسته می شود و مدل سیگموئیدی به خوبی این الگوی رشدی را پیش بینی می کند. طبق نتایج بررسی عادات رشدی گیاه کور در رویشگاه طبیعی و با الگوبرداری از نحوه گسترش این گیاه در سطح زمین و نیز با توجه به چندساله بودن آن، توصیه می شود آرایش کاشت کور در سیستم های زراعی به گونه ای طراحی شود که بوته ها فضای کافی برای گسترش کانوپی داشته باشند.

اهلی سازی, درجه روز رشد, فنولوژی, گیاه دارویی, مدل سازی