بابک بحرینی نژاد - استادیار، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران
بهلول عباس زاده - استادیار، بخش تحقیقات گیاهان دارویی و محصولات فرعی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج و کشاورزی، تهران، ایران
فاطمه سفیدکن - استاد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی و محصولات فرعی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
زهرا جابرالانصار - مربی، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان، ایران

شناسه دیجیتال (DOR):۹۸.۱۰۰۰/۱۷۳۵-۰۹۰۵.۱۳۹۸.۳۵.۶۶۵.۹۶.۴.۱۵۷۵.۴۱ دو گونه پونه سای برافراشته (Nepeta assurgens Hausskn. & Bornm.) و پونه سای تاج کرکی (N. eremokosmos Rech.) از گونه های دارویی انحصاری ایران می باشند. این مطالعه در راستای بررسی صفات رویشی، عملکرد اندام هوایی، میزان اسانس و ترکیب های اسانس و ارزیابی روابط بین آنها در دو گونه مذکور در شرایط مزرعه ای انجام شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، طی سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ اجرا گردید. نتایج نشان داد که وزن تر و خشک اندام هوایی در گونه برافراشته (به ترتیب ۱۱۳۵۳ و ۲۳۵۱ کیلوگرم در هکتار) به طور قابل ملاحظه ای بیشتر از گونه تاج کرکی (به ترتیب ۲۶۳۸ و ۵۲۷ کیلوگرم در هکتار) بود. متوسط درصد اسانس در گونه برافراشته و تاج کرکی به ترتیب ۱.۶۰% و ۰.۶۴% و عملکرد اسانس به ترتیب ۲۰.۱۶ و ۲.۲۱ کیلوگرم در هکتار بود. آنالیز ترکیب های اسانس بیانگر آن بود که مجموع ایزومرهای نپتالاکتون در گونه برافراشته به طور متوسط ۷۸.۶% و در گونه تاج کرکی ۶۲.۸% بود. آنالیز همبستگی بین صفات نشان داد که وزن خشک برگ، وزن تر و خشک کل و قطر بزرگ بوته بیشترین همبستگی را با عملکرد اسانس داشتند. آنالیز رگرسیون گام به گام بیانگر آن بود که تغییرات عملکرد اسانس عمدتا توسط وزن خشک برگ، درصد اسانس، وزن تر کل، تعداد ساقه و میزان تاج پوشش توجیه می شد. به طور کلی با توجه به نتایج بدست آمده برتری گونه پونه سای برافراشته نسبت به گونه تاج کرکی قابل ملاحظه بود و می توان آن را به عنوان یک گونه ارزشمند برای تولید با مقاصد دارویی توصیه نمود.

گیاهان دارویی, پونه سا (Nepeta), عملکرد, اسانس, نپتالاکتون