داود اسماعیلی - استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
محمدرضا حاجی اسماعیلی - استاد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

روایات اسباب نزول از دیرباز کانون توجه مفسران و اندیشمندان قرآن پژوه و از ابزارهای فهم مراد الهی به شمار آمده است. با این حال آسیب هایی مانند وجود تعارض سندی روایات تفسیری با یکدیگر یا ناسازگاری محتوایی آن ها با سیاق و تاریخ و اندیشه سلیم نیز متوجه این بخش از روایات است که موجب سلب اعتماد از آن ها میگردد. در این پژوهش روایات ناظر بر سبب نزول پنج آیه نخست سوره حجرات در بوته نقد قرار گرفته است. این روایات صرف نظر از اختلاف تعابیر و تفاوت راویان بالغ بر چهارده گونه روایت متفاوت است که برخی نزول هر پنج آیه را مسبب از حادثه ای خاص معرفی نموده و برخی دیگر برای دو یا چند آیه، سببی مجزا ارائه داده اند؛ لذا در این پژوهش در کنار بررسی اسناد این روایات با ملاک قراردادن ظاهر و سیاق آیات به ارزیابی محتوایی هرکدام از آن ها نیز پرداخته و به این نکته رهنمون شده است که هیچ یک از این روایات چهارده گانه به طور مشخص ناظر به سبب نزول واقعی این آیات نیست هرچند با توجه به مضمون آیات، بی تردید نزول آن ها در پی وقوع جریانی خاص رخ داده که به درستی در روایات سبب نزول گزارش نشده است. همچنین برخی روایات به گونه ای است که احتمال تصحیف یا تحریف آن ها بر اساس انگیزه های کلامی دور از ذهن نیست.

روایات سبب نزول, خلیفه اول, خلیفه دوم, حجرات, تفسیر