روزبه فرهودی - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران
عادل مدحج - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد دانه و اسانس، ویژگی آنتی اکسیدانی اسانس و میزان تجمع اسمولیت های سازگار در برگ دو اکوتیپ سیاهدانه (Nigella sativa L.)، این تحقیق در سال زراعی ۹۶-۱۳۹۵ در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر انجام شد. آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. چهار سطح آبیاری براساس ۹۰، ۸۰، ۷۰ و ۶۰ درصد ظرفیت زراعی مزرعه در کرت اصلی و اکوتیپ های کاشمر و شهرضا به عنوان کرت فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تنش خشکی ملایم، متوسط و شدید به ترتیب عملکرد دانه سیاهدانه توده کاشمر را ۲.۴، ۲۰.۲ و ۴۰.۱ درصد و عملکرد دانه توده شهرضا را ۶.۲، ۳۸.۱ و ۶۳ درصد در مقایسه با شرایط نرمال کاهش داد. کاهش عملکرد دانه در شرایط تنش شدید به دلیل کاهش معنی دار تعداد کپسول و دانه در کپسول بود. عملکرد اسانس توده های کاشمر و شهرضا در شرایط تنش خشکی شدید نسبت به شاهد به ترتیب ۱۸% و ۵۴% کاهش یافت. البته توده کاشمر دارای میزان کربوهیدرات و پرولین بیشتری در شرایط تنش نسبت به توده شهرضا بود. این ویژگی باعث شد که توده کاشمر از محتوی نسبی آب بیشتر و شیب تغییرات عملکرد دانه و عملکرد اسانس کمتری نسبت به توده شهرضا برخوردار باشد. در شرایط شاهد و تنش خشکی شدید به ترتیب ۸۵% و ۹۳% اجزای تشکیل دهنده اسانس توده کاشمر و ۸۲% و ۹۳% اجزای اسانس توده شهرضا شناسایی شد. تنش خشکی موجب افزایش درصد اسانس در هر دو توده شد و اسانس توده کاشمر خاصیت آنتی اکسیدانی بیشتری داشت. به طور کلی در شرایط تنش ملایم به دلیل افزایش درصد اسانس و عدم کاهش معنی دار عملکرد دانه، بیشترین عملکرد اسانس هر دو توده بدست آمد. از این رو به نظر می رسد اعمال تنش ملایم کنترل شده باعث بهبود ویژگی های کیفی سیاهدانه بدون اثر بر عملکرد کمی آن می شود.

آنتی اکسیدان, پارا-سیمن, درصد اسانس, محتوی نسبی آب