عارفه واعظ شهرستانی - دانشجوی کارشناسی ارشد، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی، خوراسگان، ایران
فاطمه سفیدکن - استاد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

گونه های مختلف بومادران (Achillea spp.) به طور گسترده ای در سرتاسر دنیا توزیع شده و از دوران باستان به دلیل خواص دارویی مورد استفاده بوده است. از خواص مهم این گیاه دارویی می توان به درمان زخم ها، خونریزی ها، سردرد، التهاب، دردها، نفح و سوء هاضمه اشاره کرد. بررسی مقدار و اجزای تشکیل دهنده اسانس این گیاه در اندام های مختلف، برای مشخص کردن اندام مورد استفاده گیاه در اسانس گیری، اهمیت دارد. در این تحقیق، بذر بومادران زرد (Achillea biebersteinii Afan.) از استان گلستان جمع آوری شده و در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز واقع در شهرستان کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کشت شد. به منظور بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس سرشاخه گلدار و هریک از اجزای آن (گل، برگ و ساقه) به صورت مجزا، پس از جمع آوری گیاه در زمان اوج گلدهی، جدا کردن اندام ها و خشک کردن در سایه، اسانس گیری به روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس های حاصل با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه کمی و کیفی قرار گرفتند. بیشترین بازده اسانس (نسبت به وزن خشک) مربوط به برگ (۰.۷۴%) و کمترین مقدار بازده اسانس مربوط به ساقه (۰.۰۳%) بود و بازده اسانس کل سرشاخه گلدار (۰.۶%) و گل (۰.۳۴%) در بین این دو قرار داشت. ترکیب های عمده و اصلی در اسانس ساقه ۸،۱-سینئول (۱۵.۱%) و کامفور (۲۴%)، در اسانس برگ ۸،۱-سینئول (۴۰.۴%)، آرتمیزیا کتون (۲۸.۱%) و کامفور (۱۰.۳%) و در اسانس گل ۸،۱-سینئول (۴۱.۳%)، آرتمیزیا کتون (۲۴.۳%) و کامفور (۱۵.۶%) بودند. ترکیب های عمده اسانس سرشاخه گلدار نیز ۸،۱-سینئول (۳۵.۴%)، آرتمیزیا کتون (۳۰.۶%) و کامفور (۱۶.۲%) بودند. براساس نتایج این تحقیق بیشترین مقدار آرتمیزیا کتون و کامفور در سرشاخه گلدار و بیشترین مقدار ۸،۱-سینئول در برگ و گل وجود داشت.

گیاه دارویی, بومادران زرد (Achillea biebersteinii Afan.), اسانس, آرتمیزیا کتون, ۸, ۱-سینئول