آزاده خامه سیفی - دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور- مرکز تهران شرق، ایران
فاطمه سفیدکن - استاد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

گونه Tanacetum polycephalum از خانواده کاسنی و جنس مینا، گیاهی معطر و چندساله و دارای خواص دارویی متعدد است. در این تحقیق به منظور بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس سرشاخه گلدار و هر یک از اجزای آن (گل، برگ و ساقه) به صورت مجزا، برای اولین بار، ابتدا بذر T. polycephalum Schultz. Bip. subsp. polycephalum از استان کردستان (اطراف شهرستان قروه) جمع آوری و در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز، واقع در شهرستان کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، کشت شد. پس از جمع آوری اندام هوایی گیاه در زمان اوج گلدهی، جدا کردن اندام ها و خشک کردن در سایه، اسانس گیری به روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس های حاصل با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه کمی و کیفی قرار گرفتند. بیشترین بازده اسانس (W/W نسبت به وزن خشک) از سرشاخه گلدار (۰.۸۷%) و کمترین بازده اسانس از ساقه (۰.۱۲%) بدست آمد. بازده اسانس برگ، ۰.۶۱% و گل نیز ۰.۴۶% بود. عمده ترین ترکیب های تشکیل دهنده اسانس سرشاخه گلدار کامفور (۳۵.۵%)، سیس کریزانتنول (۱۰.۱%) و آلفا-ترپینن (۹.۵%) بودند. در حالی که در اسانس گل ۸/۲۵% کامفور و ۲۱.۴% ترانس کریزانتیل استات وجود داشت. در اسانس برگ نیز ۲۵.۴% کامفور، ۲/۱۳۱۳.۲% آلفا-ترپینن و ۱۱.۲% سیس کریزانتنول وجود داشت. در حالی که ترکیب های عمده اسانس ساقه ترانس-بتا-فارنزن (۳۹.۷%) و کامفور (۸.۵%) بودند. براساس نتایج این تحقیق، اگر هدف از استخراج اسانس این گیاه دستیابی به کامفور و سیس کریزانتنول، به ترتیب اسانس گیری از سرشاخه گلدار و برگ قابل توصیه است، اما برای دریافت میزان بیشتر ترانس کریزانتیل استات، اسانس گیری از گل قابل توصیه است.

Tanacetum polycephalum Schultz. Bip. Subsp. polycephalum, اسانس, کامفور, سیس و ترانس کریزانتنول