ابوذر سورنی
وحیده ناظری
محمد رضا فتاحی مقدم
الهه احدی دولت سرا

گیاه دم­شیر با نام علمی Leonurus cardiaca از خانواده Lamiaceae (نعناعیان) و زیر خانواده Lamioideae تنها گونه موجود از جنس Leonurus در ایران است. وجود ترکیبات مختلفی چون فلاونوئیدها، ایریدوئیدها، تری­ترپن­ها، تانن­ها، استرول­ها، کاروتنوئیدها خواصی چون درمان بیماری­های قلب و معده و اختلالات عصبی را برای این گیاه به همراه دارد. در این تحقیق نشانگر مولکولی RAPD برای بررسی تنوع ژنتیکی ژرم­پلاسم ۴۷ نمونه گیاهی از ۶ جمعیت وحشی جمع­آوری شده گیاه دارویی دم­شیر در ایران مورد استفاده قرار گرفت. تعداد ۶۰ آغازگر تصادفی در انجام واکنش PCR روی DNA­ ژنومی استخراج شده از برگ آزمایش شد که ۲۸ آغازگر نوارهای چند شکلی تولید نمودند و در کل ۳۶۴ نوار DNA بدست آمد که تعداد ۳۲۵ نوار چند شکل بودند. تجزیه کلاستر ژنوتیپ ها بر اساس ضریب تشابه دایس و به روش UPGMA انجام گرفت. میزان حداقل تشابه ژنتیکی در این تحقیق ۰۸/۰ بین نمونه­های درگز ۱ و ساری ۵ و حداکثر آن بین نمونه­های ساری ۷ و ساری ۳ معادل ۸۷/۰ بدست آمد. در تجزیه کلاستر ژنوتیپ ها در فاصله ۲۰ دو کلاستر اصلی ایجاد شد که یکی از آن ها شامل نمونه­های درگز و کلاستر دیگر شامل نمونه­های خوانسار، کرمان، سراب، طالقان و ساری بود. بررسی تنوع درون جمعیت­ها با استفاده از میانگین تنوع ژنتیکی نی و شاخص اطلاعاتی شانون نشان داد تنوع ژنتیکی در درون جمعیت سراب و طالقان (۱۰/۰= ,h ۱۵/۰= I) نسبت به سایر جمعیت­ها، بیشترین و در جمعیت ساری (۰۵/۰ = h ,۰۸/۰ = I) کم ترین بوده است. تلاقی ژنوتیپ­های جمعیت درگز با دیگر جمعیت­ها با توجه به فاصله ژنتیکی تعیین شده در این مطالعه می­تواند گزینه مناسبی برای تولید هیبریدهایی با عملکردهای مورد نظر باشد.

گیاه دم شیر, Leonurus cardiaca, چند شکلی, جریان ژنی, اصلاح