معصومه لایق حقیقی - دانشجوی دکترا، گروه علوم باغبانی، پردیس دانشگاهی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
معظم حسن پور اصیل - استاد، گروه علوم باغبانی، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
بهلول عباس زاده - استادیار، بخش تحقیقات گیاهان دارویی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
فاطمه سفیدکن - استاد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
محمد متینی زاده - دانشیار، بخش تحقیقات جنگل، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

حدود ۶۷ گونه از جنس Nepeta در ایران یافت شده است که گونه Nepetapogonosperma Jamzad از گونه های انحصاری ایران می باشد. اثر تنش کم آبی بر گیاه Nepeta pogonosperma در شرایط مزرعه در ایستگاه تحقیقات البرز (وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور) در سال زراعی ۱۳۹۴ اجرا شد. آزمایش به صورت بلوک های کامل تصادفی در ۳ تکرار اجرا گردید. تیمارها شامل ۳ سطح آبیاری ۳۰، ۶۰ و ۹۰ درصد ظرفیت زراعی بود و برداشت در مرحله گلدهی کامل انجام شد. اسانس گیری به روش تقطیر با آب در مدت ۲ ساعت و ۳۰ دقیقه انجام شد. درصد ترکیب های اسانس و شناسایی آنها با استفاده از GC و GC/MS انجام گردید. در اسانس گیاه پونه سا (Nepeta pogonosperma Jamzad) ۱۶ ترکیب شناسایی گردید که در ۱۵ ترکیب آلفا-توجن، آلفا-پینن، سابینن، بتا-پینن، میرسن، آلفا-ترپینن، پارا-سیمن، بتا-اوسیمن، گاما-ترپینن، ترپینن-۴-ال، آلفا-ترپینئول، αa۴، α۷، αa۷-نپتالاکتون، αa۴، α۷، βa۷-نپتالاکتون، ترانس-کاریوفیلن و بتا-بیزابولن بیشترین درصد مربوط به تیمار بدون تنش بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تنش کم آبی بر درصد و عملکرد اسانس و ترکیب های شناسایی شده اثر معنی دار داشت. بیشترین درصد اسانس با میانگین ۱۸/۳% متعلق به تیمار تنش شدید (۳۰% ظرفیت زراعی) بود. بیشترین عملکرد اسانس با مقدار ۳۲۱/۷۸ کیلوگرم بر هکتار مربوط به تیمار تنش متوسط (۶۰% ظرفیت زراعی) بود. حداکثر ۸،۱-سینئول متعلق به تیمار ۳۰% ظرفیت زراعی بود. بالاترین مجموع نپتالاکتون با میانگین ۲/۲۸%، در تیمار شاهد بود. همچنین نتایج نشان داد برای تولید گیاهانی با درصد اسانس بالا، تنش شدید؛ برای تولید گیاهانی با نپتالاکتون بالا، شرایط بدون تنش کم آبی و برای تولید اقتصادی (اسانس بالا) استفاده از تنش متوسط کم آبی مناسب می باشد.

پونه سا (Nepeta pogonosperma Jamzad), گیاه دارویی, نپتالاکتون, ۱, ۸-سینئول, کروماتوگراف گازی