مرتضی چاجی - استاد گروه علوم دامی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان
یعقوب نوذری - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم دامی دانشگاه علوم کشاورزی ومنابع طبیعی خوزستان

مقدمه: با توجه به هزینه های فراوان تغذیه، استفاده از منابع ارزان قیمت و مغذی که بومی منطقه نیز هستند اهمیت بسزایی دارد. با عنایت به نرخ رشد جمعیت در کشور و بروز خشکسالی، دامداران کشور با کمبود خوراک دام و قیمت بالای آن مواجه هستند. استفاده از منابع خوراکی و مرتعی موجود در هر منطقه، راهکاری برای جبران کمبود خوراک دام میباشد. درختچه پنج پنجه در خانواده نعناعیان یا لامیاسه قرار گرفته است. ترکیبات موثره گیاه پنج انگشت شامل فلاونوئیدها، آلفاپینن، لیمونین و ترکیبات فیتواستروئیدی نظیر تانن و غیره میباشد. آزمایش حاضر با هدف تعیین بهترین سطح استفاده از برگ گیاه پنج انگشت به عنوان جایگزین یونجه در جیره های بزغاله های نر پرواری بر قابلیت هضم و تخمیر شکمبه ای مواد مغذی در آزمایشگاه انجام شد.مواد و روش ها: برای تعیین سطح مناسب و استفاده از آن در جیره، مقادیر مختلف برگ گیاه پنج انگشت (شامل: ۰، ۲۰، ۴۰، ۶۰، ۸۰ و ۱۰۰ درصد) به جیره پایه بزغاله های پروار افزوده شد. قابلیت هضم و تخمیر مواد مغذی جیره ها با روش تولید گاز مورد مطالعه قرار گرفت و مناسب ترین سطح جیره برای آزمایش دامی معرفی شد.نتایج و بحث: اثر جایگزینی برگ پنج انگشت با یونجه در جیره ها بر پتانسیل تولید گاز معنیدار بود .(P< ۰/۰۵) پتانسیل تولید گاز بعد از ۹۶ ساعت انکوباسیون برای جیره های حاوی سطوح ۰، ۲۰، ۴۰، ۶۰ ، ۸۰ و ۱۰۰ درصد برگ پنج انگشت به جای یونجه به ترتیب ۲۳/۷۲ ، ۳۲/۱۵ ،۳۰/۲۴، ۳۳/۸۳، ۳۴/۸۸ و ۲۷/۰۵ میلی لیتر بود. پتانسیل تولید گاز در تیمار شاهد به طور معنیداری کمتر از تیمارهای حاوی ۲۰، ۴۰، ۶۰ و ۸۰ درصد گیاه پنج انگشت بود. اختلاف نرخ تولید گاز در تیمار شاهد با تیمارهای ۴۰، ۶۰ ، ۸۰ و۱۰۰ درصد جایگزینی گیاه پنج انگشت غیر معنیدار بود و از تیمار ۲۰ درصد جایگزینی با اختلاف معنیدار بیشتر بود. اگرچه در تیمار حاوی ۱۰۰ درصد پنج انگشت هنوز مقدار پتانسیل تولید گاز بیشتر از شاهد است، اما کاهش پتانسیل تولید گاز در این تیمار نسبت به بقیه سطوح آن را شاید بتوان به دلیل وجود برخی از ترکیبات و متابولیتهای ثانویهای دانست که مقدار زیاد آن ممکن است بر فعالیت میکروارگانیسم ها اثر منفی برجای بگذارد.نتیجه گیری کلی: در کل، طبق نتایج بدست آمده از آزمایش حاضر، با افزایش سطح برگ گیاه پنج انگشت در جیره، تولید گاز برای همه تیمارها نسبت به شاهد روند افزایشی داشت و در سطح ۸۰ درصد بیشترین مقدار بود. لذا، میتوان در جیره ی بزغاله های پرواری از برگ گیاه پنج انگشت به صورت جایگزین با یونجه بدون هیج اثر منفی استفاده کرد. اما برای اطمینان انجام آزمایش با دام توصیه میشود.

تخمیر شکمبه ای، تولید گاز، پنج انگشت.