مهناز علیمحمدی
شهرام محمدی
بهروز شیران
محمد ربیعی

        به منظور بررسی تنوع درون کروموزومی و بین کروموزوم های همیولوگ برای عملکرد و اجزای آن در گندم، دو سری کامل لاین های جایگزین شده کروموزومی شامل سری کامل لاینهای جایگزین کروموزومی گندم تایمستین درزمینه ژنتیکی رقم چاینیز اسپرینگ و سری کامل لاین های جایگزین کروموزومی گندم رد اجیپشن درزمینه ژنتیکی رقم چاینیز اسپرینگ به همراه والدینشان در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با ۴ تکرار در دو شرایط معمول و تنش آبی در گلخانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که واریانس درون کروموزومی تمامی کروموزوم های ۲۱ گانه و نیز گروه های همیولوگ ۷ گانه تفاوت­ های معنی داری به ترتیب در سطوح احتمال ۵ و ۱ درصد برای تمام صفات موردمطالعه در هر دو شرایط آزمایش داشتند که دلالت بر وجود تنوع کافی در بین لاین های مورد ارزیابی دارد. همگنی واریانس های درون کروموزومی در شرایط نرمال و تنش روندی غیریکسان داشتند. در شرایط بدون تنش رطوبتی، واریانس های درون ۲۱ کروموزوم برای صفات عملکرد دانه در بوته و وزن هزار دانه در هر دو آزمون بارتلت و لون ناهمگن بوده ولی برای بقیه صفات، واریانس درون کروموزوم های ۲۱ گانه از نظر آماری همگن بودند. در حالیکه در شرایط تنش، علاوه بر صفات عملکرد دانه در بوته و وزن هزار دانه واریانس درون کروموزوم ها برای صفات شاخص برداشت و تعداد دانه درسنبله نیز در هر دو آزمون بارتلت و لون ناهمگن بودند. مقایسه دو بدوی واریانس درون کروموزومی با استفاده از آزمون F برای واریانس های ناهمگن نشان دادکه کروموزوم B۲ نقش بزرگتری در کنترل واریانس صفات عملکرد دانه، وزن هزار دانه و شاخص برداشت داشته ولی نقش کروموزوم D۵ در کنترل واریانس تعداد دانه در سنبله بیشتر بوده است. بررسی همگنی واریانس ها با استفاده از آزمون های بارتلت و لون برای گروه های همیولوگ نیز نشان داد که در شرایط بدون تنش، واریانس صفت وزن هزار دانه، و در شرایط تنش، واریانس صفات شاخص برداشت و عملکرد دانه در بوته ناهمگن بوده ولی سایر صفات واریانس همگنی داشته اند. مقایسه دو بدوی واریانس درون گروه های همیولوگ با استفاده از آزمون F برای واریانس های ناهمگن نشان داد که گروه همیولوگ ۲ دارای بیشترین میزان واریانس برای صفات عملکرد دانه، شاخص برداشت و وزن هزار دانه بوده است. بنابراین می توان استنباط نمود که کروموزوم های گروه همیولوگ۲ بیشترین نقش را در مسیر تکاملی گندم نان از لحاظ تاثیر بر اجزای عملکرد داشته اند.

Drought stress, inter-Chromosome variation, Intra Homologous chromosomes Variations, Substitution lines, Wheat, تنش خشکی, تنوع درون کروموزومی, تنوع بین کروموزوم های همیولوگ, گندم, لاین های جایگزین کروموزومی