سمیه امینی‎ زاده بزنجانی
روح اله عبدالشاهی
قاسم محمدی نژاد

     انتخاب روش اصلاحی مناسب بستگی به نظام ژنتیکی کنترل­کننده صفت مورد گزینش دارد. در این پژوهش از روش تجزیه میانگین نسل­ها با استفاده از آزمون مقیاس مشترک به منظور تعیین نحوه عمل ژن­های کنترل­کننده صفات مهم در گندم نان استفاده شد. نسل­هایF۱  ، F۲ وF۳  حاصل از تلاقی روشن در کویر به همراه والدین در قالب طرح لاتیس ساده با دو تکرار تحت شرایط تنش در سال زراعی ۹۲-۹۱ کشت و صفات تعداد پنجه کل، طول ریشک، وزن خشک بوته، تعداد دانه در بوته، عرض برگ پرچم، طول سنبله و طول میانگره اندازه­گیری شد. پارامترهای ژنتیکی شامل اثر افزایشی (d)، غالبیت (h)، اثر اپیستازی افزایشی در افزایشی (i) و غالبیت در غالبیت (l) برای صفات مورد مطالعه اندازه­گیری شد. در توارث کلیه صفات اثرات افزایشی، غالبیت و اپیستازی نقش داشتند. برای صفت طول میانگره اثر افزایشی موثرتر از اثر غالبیت برآورد گردید. درجه غالبیت در بیشتر صفات بیشتر از یک بود که می­تواند نشان­دهنده اهمیت بیشتر غالبیت در کنترل ژنتیکی این صفات باشد. همچنین اپیستازی غالبیت در غالبیت اهمیت بیشتری نسبت به اثر اپیستازی افزایشی در افزایشی داشت. دامنه وراثت­پذیری عمومی و خصوصی برای صفات ذکر شده به­ترتیب  بین ۶۷ تا ۹۷ و ۳۷ تا ۹۶ تخمین زده شد. در صفات طول سنبله، طول میان­گره و عرض برگ پرچم  هتروزیس مثبت مشاهده شد. اثر غالبیت ژن­ها مهم­ترین عامل ژنتیکی در کنترل بیشتر صفات بررسی­شده شناسایی شد. بنابراین گزینش باید تا نسل­های دیرتر یعنی تا دسترسی به سطح بالایی از تثبیت ژنی به تاخیر بیافتد.

Broad and narrow sense heritability, Dominance effect, Gene action, Joint scaling test, Wheat (Triticum aestivum L.), آزمون مقیاس مشترک, اثرات غالبیت, عمل ژن, گندم نان, وراثت پذیری عمومی و خصوصی