فرشته آکی
سید کمال کاظمی تبار
سید حمیدرضا هاشمی
حمید نجفی زرینی

کنجد (Sesamum indicum L.) یکی از گیاهان گرمسیری حساس به سرما می­باشد. به­منظور بررسی میزان تحمل ژنوتیپ­های مختلف کنجد در برابر تنش سرما و نیز تاثیر سرما بر خصوصیات فیزیولوژیکی آن­ها، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی بر روی ده ژنوتیپ شامل ورامین، قائم، اولتان، یکتا، دشتستان۲، داراب۱، ناز تک شاخه، ناز چندشاخه، جهاد و نیشابور در سه تکرار انجام شد. ژنوتیپ­ها به مدت سه شبانه روز تحت دمای ۸ درجه سانتی­گراد قرار گرفته و نمونه­های برگی در زمان­های صفر (قبل از اعمال تنش)، ۶، ۱۲، ۲۴ و ۴۸ ساعت تهیه شد. بیشترین مقدار کلروفیل a با گذشت ۴۸ ساعت از تنش سرما، به رقم ناز چندشاخه و کمترین آن به رقم ورامین و پس از آن رقم نیشابور اختصاص یافت. در مورد کلروفیل b، پس از ۷۲ ساعت، رقم ناز چندشاخه و پس از آن رقم جهاد بیشترین و رقم نیشابور کمترین مقدار را داشتند. از نظر میزان کاروتنوئید تنها در زمان صفر و ابتدای تنش (زمان ۶)، به طور معنی­داری در بین ژنوتیپ­ها اختلاف وجود داشت و با پیشروی تنش، تغییرات کاروتنوئید در ده ژنوتیپ به گونه­ای بود که تفاوت معنی داری یافت نشد. روند تغییرات پرولین به­صورت افزایشی بوده و با پیشروی تنش سرما، همه ژنوتیپ­ها با تجمع پرولین همراه بودند. تفاوت­ بین ژنوتیپ­ها هم در شرایط تنش و هم بدون تنش (زمان صفر) معنی­دار بوده و در همه زمان­ها، بیشترین مقدار پرولین در رقم ناز چندشاخه و کمترین آن در رقم نیشابور تجمع یافت. تغییرات مالون دی­آلدهید در ژنوتیپ­ها، در زمان­های مختلف متفاوت بوده و در پایان تنش سرما رقم نیشابور و پس از آن رقم داراب۱ بیشترین و رقم ناز چندشاخه کمترین مقدار مالون دی­آلدهید را به خود اختصاص دادند که به ترتیب نشان دهنده حداکثر و حداقل آسیب وارد شده به غشا می­باشد. با توجه به نتایج به دست آمده، در نهایت رقم ناز چندشاخه، رقم متحمل و رقم نیشابور، رقم حساس به سرما معرفی شدند.

Cold stress, Malondialdehyde, Photosynthetic pigments, Proline, Sesame, پرولین, تنش سرما, رنگیزه های فتوسنتزی, کنجد (Sesamum indicum L.), مالون دی آلدهید