مسعود بخشایشی قشلاق - باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
مرتضی شکارچی زاده - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

به­ منظور ارزیابی شاخص­های مقاومت به خشکی، آزمایشی با استفاده از طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط تنش و بدون تنش خشکی برای ۱۳ ژنوتیپ گندم در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات دیم مراغه در سال زراعی ۸۹-۱۳۸۸ اجرا گردید. بر اساس عملکرد در شرایط بدون تنش (YP) و تنش (YS)، شاخص­های کمی مقاومت به خشکی از قبیل: شاخص تحمل (TOL)، شاخص میانگین تولید (MP)، شاخص میانگین هندسی تولید (GMP)، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص حساسیت به تنش (SSI) و شاخص میانگین هارمونیک (HM) محاسبه شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس، اختلاف معنی­داری بین ژنوتیپ­ها از نظر عملکرد در شرایط آبی و غیر معنی­داری از نظر عملکرد در شرایط دیم نشان داد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد در شرایط آبی و دیم به­ ترتیب متعلق به ژنوتیپ­های شماره ۴ و ۱۲ بوده است. بیشترین شاخص تحمل (TOL)، شاخص میانگین تولید (MP)، شاخص میانگین هارمونیک (HM)، شاخص میانگین هندسی تولید (GMP) و شاخص تحمل تنش (STI) متعلق به ارقام شماره ۴، ۶ و ۱ بود. تحلیل همبستگی عملکرد و شاخص­های مقاومت به خشکی در محیط تنش و بدون تنش نشان داد که شاخص تحمل تنش (STI)، مناسب­ترین شاخص برای غربال­سازی  ژنوتیپ­های گندم می­باشد. نتایج تجزیه خوشه­ای عملکرد در شرایط بدون تنش (YP) و تنش (YS)، شاخص­های کمی مقاومت به خشکی ارقام را در سه گروه مجزا قرار داد. همچنین تجزیه به عامل­ها بر اساس روش تجزیه به مولفه­های اصلی نشان داد که دو عامل اول ۹/۹۹ درصد (عامل اول ۲۶/۷۴ درصد و عامل دوم ۶۴/۲۵ درصد) از تغییرات متغیرهای مورد بررسی در شرایط تنش و بدون تنش را توجیه می­نماید.

Bread wheat, Correlation, Cluster Analysis, Drought Resistance Indices, Grain yield, تجزیه خوشه ای, شاخص های مقاومت به خشکی, عملکرد دانه, همبستگی