فاطمه عسگری - کارشناس ارشد موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع
فاطمه سفیدکن - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع
محمدباقر رضایی - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع

جنس آویشن (Tymus) در نقاط مختلف ایران ۱۴ گونه دارد (۱). یکی از گونه هایی که پراکندگی وسیعی در شمال و غرب کشور دارد Thymus pubescens است. معرفی این گونه به عنوان گیاهی دارویی و معطر، شناخت ترکیبهای موجود در اسانس آن، مقایسه مقدار و درصد ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس در نقاط مختلف، در دو مرحله قبل از گلدهی و گلدهی کامل از اهداف اصلی این طرح است. به علاوه، معرفی این گونه به عنوان گیاهی معطر در جهت تولید تولید اسانس از آن در سطح نیمه صنعتی، از اهداف فرعی این طرح به شمار می رود. نمونه های گیاهی از سه نقطه رویشی در دره لار (شرق استان تهران) و در دو مرحله قبل از گلدهی (اواسط اردیبهشت) و گلدهی (اواسط تیرماه) جمع آوری شدند. از اندامهای هوایی خشک شده T. pubescens با روش تقطیر با بخار آب در دستگاههای شیشه ای به مدت ۴۵ دقیقه اسانس گیری بعمل آمد. اسانسها پس از آبگیری با کلرید کلسیم در شیشه های تیره رنگ و در یخچال نگهداری شدند. مقدار اسانس در مرحله رویشی از ۰.۵۳% تا ۰.۹۳% و در مرحله گلدهی از ۱.۲۳% تا ۲.۰۳% متغیر بود. در مجموع مقدار اسانس در مرحله رویشی کمتر از مرحله گلدهی بود. در مرحله قبل از گلدهی تفاوت قابل توجهی در بازده اسانس نقاط مختلف مشاهده نشد، درحالی که این تفاوت در مرحله گلدهی معنی دار بود. اسانسها جهت تجزیه و شناسایی به دستگاههای GC و GC/MS تزریق شدند. در مجموع ۲۶ ترکیب (۰.۹۸% تا ۹۹.۳%) در مرحله رویشی و ۳۲ترکیب (۹۷.۷% تا  ۹۸.۵%) در مرحله گلدهی شناسایی شدند. ۲۴ ترکیب در هر دو مرحله مشترک بودند. ترکیبهای شاخص در مرحله قبل از گلدهی کارواکرول (۵۲.۶% تا ۷۷.۹%)، تیمول  (۲.۷% تا ۲۱.۸%)، گاماترپینن (۳.۳% تا ۷.۴%)، پاراسیمن (۲.۲% تا ۴.۴%) و بتا کاریوفیلن (۱.۷% تا ۲.۵%) بودند. ترکیبهای شاخص مرحله گلدهی شامل: کارواکرول (۵۴.۷% تا۶۹.۲%)، پاراسیمن (۶.۷% تا ۹.۷%)، ۱و۸ سینئول + لیمونن (۱.۷% تا ۳.۲%)، متیل کارواکرول (۰.۶% تا ۶.۶%) و بورنئول (۱.۷% تا ۵.۱%) بودند. ترکیبهایی مانند تیمیل استات، گامامورولن، سیگماکادینن فقط در مرحله رویشی و آلفافلاندرن، آلفاترپینئول، ترپینن ۴-ال، اسپاچونلول، کامفور، لینالول، متیل تیمول، تیموکینون و تیمودی هیدروکینون فقط در مرحله گلدهی وجود داشتند.  

آویشن, اسانس, تیمول, کارواکرول, Thymus pubescens, Labiatae