عزیزاله خیری - دانشجوی دکتری، گروه باغبانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
فاطمه سفیدکن - استاد، بخش تحقیقات گیاهان دارویی و محصولات فرعی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
مجتبی دلشاد - دانشیار، گروه باغبانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
محمدرضا فتاحی مقدم - دانشیار، گروه باغبانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
علی ایزدی دربندی - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، پردیس ابوریحان دانشگاه تهران

بومادران هزاربرگ با نام علمی Achillea millefolium L. از خانواده کاسنی و یکی از گیاهان دارویی مهم در دنیا و کشور ما بوده که دارای مقادیر قابل توجهی متابولیت های ثانویه و به ویژه روغن های اسانسی می باشد. از مواد موثره این گیاه استفاده فراوانی هم در طب و هم در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی می شود. در این پژوهش، ترکیب های شیمیایی و مقدار اسانس ۱۵ جمعیت رویشگاهی بومادران هزاربرگ ایران مورد بررسی قرار گرفت. در خرداد و تیرماه ۱۳۸۸ پیکر رویشی نمونه ها در مرحله گلدهی کامل از رویشگاه های مختلف جمع آوری گردید. نمونه ها پس از جمع آوری و خشک شدن، به روش تقطیر با آب، اسانس گیری شد و پس از تعیین درصد اسانس هر جمعیت بر حسب درصد وزنی نمونه خشک، برای شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده و مقدار اسانس هر ترکیب از دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. براساس نتایج حاصل مقدار اسانس نمونه ها از ۷۲/۰-۳۲/۰ درصد وزنی نمونه خشک متغیر بود. رنگ اسانس ها از زرد روشن تا آبی تیره متغیر بود و ارتباط نزدیکی با نوع ترکیب های تشکیل دهنده هر نمونه داشت. اسانس بومادران هزاربرگ ایران دارای تنوع بسیار بالایی از نظر نوع ترکیب های تشکیل دهنده بود. با توجه به ترکیب های اصلی هر اسانس می توان به حضور هفت تیپ شیمیایی مختلف در نمونه های مورد بررسی پی برد. تیپ های شیمیایی زیر در بررسی اسانس نمونه ها تشخیص داده شدند: ۱) ۸،۱-سینئول، ۲) پارا-سیمن، ۳) کوبنول، ۴) کامازولن، ۵) کریزانتنون + کامفور، ۶) لاواندولیل استات + کامفور و ۷) کامفر + لیمونن.  

بومادران هزاربرگ ایران (Achillea millefolium L.), ترکیب های شیمیایی اسانس, تقطیر با آب, کروماتوگرافی گازی