فروزان نیکخواه - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج
فاطمه سفیدکن - استاد پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
ابراهیم شریفی عاشورآبادی - استادیار، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

به منظور بررسی تاثیر مراحل مختلف برداشت و همچنین روشهای مختلف اسانس گیری بر بازده اسانس گیاه آویشن (Thymus vulgaris L.) آزمایشهای جداگانه ای در قالب طرح کاملا تصادفی با ۳ تکرار در موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انجام شد. در آزمایش اول، تیمارها شامل تاثیر مراحل مختلف برداشت (رویشی، اوایل گلدهی و گلدهی کامل) بر بازده اسانس استخراج شده از گیاه آویشن بود که با استفاده از روش تقطیر با آب انجام شد. ترکیبهای تشکیل دهنده کلیه اسانسها به وسیله دستگاههای کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفتند. طبق نتایج بدست آمده از آزمایش اول مشخص شد که تاثیر مراحل مختلف برداشت بر بازده اسانس گیاه آویشن در سطح یک درصد معنی دار بود. مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که بیشترین بازده اسانس مربوط به اوایل گلدهی بود که معادل ۱۸/۱% شد و نسبت به سایرین اختلاف معنی دار داشت. تجزیه و شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانسها نشان داد که در تمام مراحل برداشت و روشهای استخراج، تیمول، پارا-سیمن و گاما-ترپینن ترکیبهای عمده اسانس بودند. مقدار تیمول در اسانس در مراحل اوایل گلدهی و گلدهی کامل تفاوت جزئی داشت، ولی در مرحله قبل از گلدهی مقدار آن پایین تر بود. آزمایش دوم نیز شامل تاثیر روشهای مختلف اسانس گیری (تقطیر با آب، تقطیر با آب و بخار و تقطیر با بخار آب) بر بازده اسانس استخراج شده از گیاه آویشن در مرحله گلدهی کامل بود. نتایج حاصل از آزمایش دوم نشان داد که در مرحله گلدهی کامل، تاثیر روشهای مختلف اسانس گیری بر بازده اسانس گیاه آویشن در سطح یک درصد معنی دار بود. مقایسه میانگینها مشخص کرد که بیشترین بازده اسانس تولیدی مربوط به روش تقطیر با بخار آب و معادل ۲۰/۱% شد که با روش تقطیر با آب در یک سطح قرار داشت ولی نسبت به روش تقطیر با آب و بخار اختلاف معنی دار نشان داد. در روشهای مختلف تقطیر نیز میزان تیمول در اسانس تفاوت قابل ملاحظه ای نداشت ولی به صورت مشاهده ای درصد تیمول در روش تقطیر با آب کمی بالاتر بود. به طور کلی با توجه به نتایج این تحقیق، می توان مرحله اوایل گلدهی و روش تقطیر با بخار آب را به عنوان مناسبترین زمان برداشت و روش استخراج برای اسانس آویشن باغی معرفی نمود.

Thymus vulgaris L, اسانس, مراحل برداشت, روش تقطیر, تیمول