سمیه سلطانی گردفرامرزی - استادیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، ایران. (مسوول مکاتبات)
مرتضی قیصوری - کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، ایران
عارف صابری - کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، ایران
محسن قاسمی - دکتری علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان، ایران

زمینه و هدف: امروزه بسیاری از تحلیل­های مطالعات هیدرولوژیکی به کمک نرم­افزارهای تحت ArcGIS به­عنوان یک ابزار با ارزش برای تحلیل­های مهندسی، قابل اجرا می­باشد. تعیین هندسه حوضه آبخیز و استخراج شبکه جریان و پارامترهای فیزیوگرافی برای تجزیه و تحلیل های مورفومتری، از مهم ترین گام­های محاسباتی در نرم افزارهای هیدرولوژیکی می باشد. روش بررسی: با استفاده از مدل رقومی ارتفاعی با پیکسل سایز ۱۰ متری در دو حوضه سرباز (حوضه نسبتا بزرگ) و گچان (حوضه کوچک) پارامترهای فیزیوگرافی حوضه شامل محیط، مساحت، نسبت انشعاب و تراکم زهکشی با استفاده از نرم افزارهای WMS ,HEC-GEO HMS ,ARC SWAT وARC HYDRO استخراج و با مرز واقعی حوضه (روش دستی) مقایسه گردید. یافته­ها: نتایج نشان داد که پارامترهای خروجی حاصل از نرم افزارها از لحاظ عددی به هم نزدیک بود و بسته به دید کارشناسی و سهولت کار می توان از هرکدام از نرم افزارها جهت استخراج پارامترهای فیزیکی حوزه استفاده نمود. نتایج تحلیل­های آماری نیز همه نرم افزارها را در یک گروه قرارداد به این معنی که از لحاظ آماری اختلاف معنی­دار بین عملکرد نرم افزارها وجود ندارد. علاوه بر این، در حوضه نسبتا بزرگ­تر دامنه تغییرات پارامترها نسبت به روش دستی بیش­تر است. در نتیجه در حوضه­های بزرگ پارامترهای فیزیکی حوضه باید با دقت بیش­تری برآورد و محاسبه گردد. همچنین در هر دو حوضه، هر سه نرم­افزار,ARC HYDRO HEC-GEO HMS وARC SWAT عملکرد بهتری از نرم­افزار WMS داشتند و نتایج آن­ها به واقعیت نزدیک­تر بود. بحث و نتیجه گیری: هر چند در بیش­تر موارد خروجی نرم­افزارهای ARC HYDRO و HEC-GEO HMS در هر دو حوضه مورد مطالعه به هم نزدیک­تر بود. از طرفی به دلیل پیش پردازش­های مورد نیاز جهت آماده سازی DEM برای استفاده در نرم افزار WMS و دشواری و زمان­بر بودن کار با این نرم افزار نسبت به سه نرم افزار دیگر، در مطالعات هیدرولوژی این نرم افزار کم­تر مورد استفاده قرار می­گیرد، ولی در مطالعات هیدرولوژیکی مانند کنترل سیلاب و فرسایش و رسوب نتایج حاصل از نرم افزار WMS به دلیل در نظر گرفتن رتبه بالاتر آبراهه­ها می­تواند مناسب­تر باشد.

مدل رقومی ارتفاعی, نرم افزار هیدرولوژیکی, شبکه زهکشی, نسبت انشعاب