زهرا احمدی - دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
فرح حبیب - استاد گروه معماری، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (مسوول مکاتبات)
محمد نقی زاده - استادیار گروه معماری، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران

زمینه و هدف: به دلیل ادراک محدود و نادرست انسان معاصر از مفهوم خالی، در شهرها و معماری امروز، فضاهای تهی و بی ­هویت جایگزین فضاهای­خالی شده اند، درنتیجه خالی ها به اندازه قسمت های پر، اهمیت و اعتبار ندارند. بنا­بر فرضیه این تحقیق؛ در معماری بومی محوریت و اصالت با خالی هاست. بر همین مبنا تحقیق پیش رو باهدف استمرار ارزش های معماری بومی در جهت ارتقا معماری معاصر، درصدد درک مفهوم خالی و تبیین نقش آن در معماری بومی است. لذا مدار این تحقیق بر حول پاسخگویی به این مساله می چرخد که فضای خالی چه نقشی در شکل و کالبد معماری بومی ایران و به طور خاص در معماری خانه های یزد دارد؟ روش بررسی: تحقیق در ابتدا پیرامون چیستی مفهوم خالی کنکاش می کند و به تدوین ارکانی برای مفهوم خالی می پردازد. پس ازآن کیفیت تحقق این ارکان را در ابعاد کالبدی - شکلی، در پنج خانه بومی یزد مورد آزمون قرار می دهد. تحقیق بامطالعه کیفی صورت گرفته و ابزار گرداوری داده­ها، مشاهدات عینی و مطالعه منابع مکتوب می­باشد. یافته ها: تجلی مفهوم خالی مقارن باوجود دو عنصر یا کیفیت متضاد است به گونه ای که دو امر متضاد را بی­آن­که یکی بر دیگری فرو بکاهد به یکدیگر بپیوندد. بر اساس یافته­های نظری تحقیق، تجلی مفهوم خالی مشروط به وجود سه رکن است. رکن اول: تضاد (همبود دو عنصر متضاد)، رکن دوم: تعامل، رکن سوم: تعادل. بحث و نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان می دهد خالی به عنوان مفهومی تعالی­بخش ماحصل وجود عناصر متضاد، همزیستی و تعامل آن ها و در پی آن به تعادل و وحدت رسیدن آن هاست. معماران خانه های یزد، با ادراک ضرورت هم نشینی زوج­های متضاد و با شناخت مولفه هایی چون هندسه، رنگ، نور و محصوریت موجبات تعامل ازواج متضاد و در پی آن تعادل آن ها را فراهم کرده­اند و مفهوم تاثیرگذار خالی را در ابعاد شکلی و کالبدی این خانه ها متبلور ساخته­اند به نحوی که در این معماری اصالت و محوریت با خالی هاست.

خالی, معماری, تضاد, کالبد, شکل