هاجر بدری - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد، گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحدکرمانشاه، دانشگاه آزاداسلامی،کرمانشاه، ایران
رضا محمدی - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، معاونت سرارود، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران
علیرضا اطمینان - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحدکرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

تعیین سازگاری و پایداری عملکرد دانه ارقام زراعی یکی از مراحل مهم و پرهزینه در برنامه­های اصلاحی است که به­دلیل برهمکنش ژنوتیپ در محیط (G×E) به­سادگی امکان­پذیر نیست. به­منظور بررسی برهمکنشG×E در گندم دوروم، آزمایشی با ۱۶ ژنوتیپ تحت دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی در مزرعه پژوهشی معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم (ایستگاه سرارود کرمانشاه) طی سه سال زراعی (۹۳-۱۳۹۱) انجام شد. از روش آماری GGEبای پلات (اثرژنوتیپ + برهمکنشG×E) برای ارزیابی پایداری و سازگاری ژنوتیپ ها در محیط های مورد بررسی استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب عملکرد دانه نشان داد که اختلاف بین آثار اصلی ژنوتیپ و محیط و برهمکنش G×E در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بزرگی برهمکنش G×E تقریبا دو برابر اثر اصلی ژنوتیپ بود که بیانگر وجود محیط­های کلان در آزمایش است. بر اساس تجزیه GGE بای­ پلات برای عملکرد دانه، محیط ها به سه محیط کلان تفکیک و ژنوتیپ های سازگار برای هر محیط کلان تعیین شدند. ژنوتیپG۱۳ با عملکرد ۲۱۶۹ کیلوگرم در هکتار بهترین ژنوتیپ از لحاظ ترکیب عملکرد و پایداری بود. لاین های اصلاحیG۳وG۱۵به­ترتیب با عملکرد ۱۹۶۰ و ۳۰۴۱ کیلوگرم در هکتار دارای بیش­ترین میانگین عملکرد تحت دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که امکان گزینش ژنوتیپ های با عملکرد بالا و پایدار نسبت به شاهد آزمایش (رقم ساجی) وجود دارد که بیانگر بهبود ژنتیکی در برنامه های اصلاحی گندم دوروم تحت شرایط متغیر محیطی است.

اثر اصلی ژنوتیپ, پایداری, سازگاری, محیط های کلان