علیرضا جعفرنژادی - دانش آموخته دکتری گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس تهران
مهدی همایی - استاد گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس تهران
غلامعباس صیاد - استادیار گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز
محمد بای بوردی - استاد گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس تهران

عناصر سنگین به ویژه کادمیم، از راه خاک و گیاه وارد زنجیره غذایی انسان می­شوند. شناخت مکان­ها و محصولات آلوده به این عنصر، نقش مهمی در کاهش گسترش گزند ناشی از این آلاینده دارد. با توجه به نقش گندم در زنجیره غذایی انسان، هدف از این پژوهش تعیین توزیع مکانی غلظت کادمیم در خاک مزارع و بذر گندم بود. بدین منظور، در دوره رسیدگی گندم، تعداد ۲۵۵ مزرعه در کل استان خوزستان (با مساحت حدود ۳۵۵ هزار هکتار) برداشت شد. نمونه­برداری از گندم­زارها در شهرستان­های مختلف به صورت وزنی انجام شد. بدین صورت که تعداد نمونه­ها در هر شهرستان با توجه به سطح زیر کشت و نیز الگوی پراکنش مزارع گندم انتخاب شد. سپس، نمونه­برداری مرکب از عمق صفر تا ۲۰ سانتی­متری خاک و سنبله گیاه صورت گرفت. غلظت کل و قابل عصاره­گیری کادمیم با DTPA در خاک و نیز غلظت کادمیم بذر اندازه­گیری شد. توزیع مکانی غلظت کادمیم در خاک و بذر گندم نیز با استفاده از روش زمین­آماری کریجینگ نرمال تعیین شد. نتایج نشان داد که غلظت کادمیم کل خاک در ۹۵ درصد از نمونه­ها بیشتر از ۸/۰ میلی­گرم در کیلوگرم و غلظت کادمیم قابل جذب خاک در ۲۵ درصد از نمونه­ها بیشتر از ۱/۰ میلی­گرم در کیلوگرم بود. غلظت کادمیم موجود در بذر گندم در ۹۵ درصد از نمونه­ها نیز بیش از ۲/۰ میلی­گرم در کیلوگرم بذر به دست آمد. مطالعه نیم تغییر­نماهای حاصل نشان داد که مدل کروی بهترین برازش را بر مقادیر کادمیم خاک و بذر دارد. توزیع مکانی کادمیم کل خاک با استفاده از روش کریجینگ نرمال نشان داد که مناطق جنوبی و غربی استان، دارای غلظت زیادی از کادمیم هستند. توزیع مکانی کادمیم قابل جذب نیز در مناطق شرقی و جنوبی استان غلظت­های بیشتری داشت. پراکنش مکانی کادمیم موجود در بذر گندم، زیاد بودن غلظت این عنصر را در مناطق شرقی، غربی و برخی از مناطق جنوبی نشان داد.

آلودگی خاک, توزیع مکانی, کادمیم, کریجینگ, گندم