گلاره بزهانی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان
معصومه مازندرانی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان
حسین عباسپور - دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان

گیاه دارویی یونجه زرد  با نام علمیM.elilotus officinalis L.  متعلق به تیره باقلا ) Fabaceae) است که در طب سنتی به عنوان مقوی، ضد عفونی کننده و تنظیم کننده قند خون، ضد نفخ و مرحم در التیام زخم­های پوستی و پای دیابتی مصرف می شود. در این تحقیق ضمن عملیات صحرایی فراوان، مهم­ترین اطلاعات دارویی در مورد مصارف سنتی گیاه از درمان­گران محلی اخذ گردید؛ سپس مهمترین نیازهای اکولوژیکی و اندام های مختلف گیاه (سرشاخه­های گلدار، ساقه و ریشه) در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ از رویشگاه ۲۳۰۰ متری کوهستان باغ جمع آوری گردید؛ عصاره­های آبی و اتانولی با استفاده از روش خیساندن استخراج و به منظور انجام تست­های فیتوشیمیایی از روش­های اسپکتروفوتومتری و برای ارزیابی عملکرد آنتی اکسیدانی از روش­های DPPH, TAC, RP استفاده شد. عملکرد ضدباکتریایی عصاره اتانولی اندام ها با استفاده از روش دیسک دیفیوژن و MIC بررسی گردید. نتایج بررسی میدانی نشان داد که مردم این منطقه بیشتر از سرشاخه­های گلدار گیاه به عنوان مقوی، ضد التهاب و ضدعفونی کننده در درمان التهاب مفاصل ، زخم­های دیابتی و رقیق کننده خون استفاده می­کنند. عصاره اتانولی سرشاخه­های گلدار گیاه ضمن اینکه از بیشترین میزان فنول کل (۱۳/۰ ± ۰۸/۳۸ میلی گرم معادل گالیک اسید در هر گرم وزن خشک گیاه)، فلاونویید کل (۰۱/۰ ±۴/۶۲ میلی گرم معادل کوئرستین در هر گرم وزن خشک گیاه) برخوردار بودند، در تستDPPH  نیز از بیشترین میزان عملکرد آنتی اکسیدانی در مهار رادیکال­های آزاد با میزان ۶۱/۱۰=IC۵۰ برخوردارند و به ترتیب باکتری های گرم مثبتStaphylococus aureus ، Staphylococus epidermidis،Bacilus cereus  وEntrococus faecalis از بیشترین حساسیت نسبت به عصاره اتانولی گلها نشان داد. تحلیل داده ها نشان از آن است که عملا یک رابطه مستقیم و معنی دار بین نوع اندام گیاه، نوع حلال، متابولیت­های ثانویه و عملکرد دارویی آن وجود دارد.  

آنتی اکسیدان, آنتی باکتریال, اتنوفارماکولوژی, اندام های مختلف, چهارباغ, فنول, فلاونویید, یونجه زرد